Welkom in het Tweede Machinetijdperk, dat veel van onze carrières op z’n kop zal zetten. Machines zullen ons werk langzamerhand overnemen, behalve als je hoogopgeleid of superveel skills hebt, is de belofte. Tegenlicht verkent de toekomst van flexwerk, bullshitbanen en algoritmes op de arbeidsmarkt.
Zo ziet jouw werk er straks uit
Welkom in het Tweede Machinetijdperk, dat veel van onze carrières op z’n kop zal zetten. Machines zullen ons werk langzamerhand overnemen, behalve als je hoogopgeleid of superveel skills hebt, is de belofte. Tegenlicht verkent de toekomst van flexwerk, bullshitbanen en algoritmes op de arbeidsmarkt.
- Door Tom Reijner
Voor veel mensen was het werkzame leven een aantal decennia geleden behoorlijk voorspelbaar: je solliciteerde bij een werkgever en die hield jou vervolgens tot aan je pensioen in dienst. Vakantiegeld, doorgroeimogelijkheden én geborgenheid waren gegarandeerd.
Tegenwoordig is die eeuwigdurende vastigheid zo goed als verdwenen. Flex- en oproepcontracten, hoppen van de ene naar de andere baan, werk stapelen, per snelle klus betaald – het hoort allemaal bij de arbeidsmarkt van vandaag. Daar komt bij dat steeds meer banen in het middenkader aan het verdwijnen zijn door automatisering. Econoom en schrijver Andrew McAfee zei in de Tegenlicht-uitzending ‘Werken van Morgen’ (2015) dat we zijn aanbeland in het Tweede Machinetijdperk, dat veel van onze carrières op z’n kop zal zetten, doordat machines ons werk zullen overnemen. Behalve als je superveel skills hebt of hoogopgeleid bent. Dan zou je deze macabere dans nog kunnen ontspringen.
Het werk zoals we dat kenden, verandert dus gaandeweg. En daarmee wordt de toekomst ook onzekerder. Hoe zit onze plek op de arbeidsmarkt er over pakweg 50 jaar uit? Worden we inderdaad vervangen door machines? Tegenlicht neemt je graag mee naar een paar in het oog springende ontwikkelingen en plaatst kanttekeningen.
sorteren kunnen mensen nog altijd beter
Misschien eerst nog eens inzoomen op wat ons wordt voorgespiegeld. In Het Tweede Machinetijdperk gaan machines langzaam maar zeker ons werk overnemen, zo is de belofte. Maar klopt dat wel? Het zijn misschien veeleer de werkgevers die worden vervangen, niet de werknemers. En wel door technologie.
‘Het is een misvatting dat automatisering banen direct vervangt. In plaats daarvan reorganiseert het werk,’ zegt Gavin Mueller, docent aan de Universiteit van Amsterdam. Hij deed onderzoek naar de historische en hedendaagse invloed van technologische ontwikkelingen op de politieke en economische positie van werknemers.
Vaak wordt gedacht dat machines voornamelijk fysieke arbeid vervangen en dat die mensen dan werkloos worden. Maar mensen zijn, zoals we zien in de distributiecentra van Bol.com en Amazon, nog altijd beter in sorteerwerk dan machines.
werknemer als slaaf van het algoritme
Een bedrijf als Amazon gebruikt algoritmes en machines misschien niet om mensen te vervangen, maar juist om ze productiever en efficiënter te laten werken. Soms zijn werknemers haast letterlijk slaaf van het algoritme. Wie of wat is de drijvende kracht daarachter? Het zal je niet verbazen: Silicon Valley. Miljoenen klikwerkers zitten dag in, dag uit (en soms zelfs ’s nachts) achter hun scherm fotootjes aan te klikken en filmpjes te beoordelen. Dat alles om algoritmes nóg beter te maken.
Of wat te denken van de Deliveroo-bezorger die pijlsnel van A naar B fietst met een maaltijd, van de ene naar de andere klus, en dat voor een grijpstuiver. De platform,- klus-, en klikeconomie is dus in opkomst en die zet, zonder regel- en wetgeving, de arbeidsmarkt ook de komende jaren op scherp. Veelal zonder vast contract en zelfs geen vast inkomen, maar wel met veel onzekerheid.
willen we nog geld verdienen met onzin?
Zo’n klikwerker zal met regelmaat denken: wat ben ik in hemelsnaam aan het doen? Het werk gebeurt vaak ook uit bittere noodzaak, zeker in landen zonder een sociaal vangnet. Het is dit óf leven in armoede. Maar er zijn ook veel mensen die een baan hebben die weliswaar goed betaalt en waarvoor ze ook respect krijgen, maar die totaal niet zinvol is, maatschappelijk gezien.
Het zijn bullshit-banen, een term van de helaas veel te vroeg overleden antropoloog David Graeber. Volgens hem is het allemaal nog een tikkeltje erger: er zijn zelfs mensen die zeker weten dat hun werk niets bijdraagt. Soms gaan hun werkzaamheden in tegen al hun principes. Het is werk dat, als het niet zou worden gedaan, door niemand wordt gemist. De wereld zou er zelfs beter van worden, als het gewoon zou blijven liggen. Waarom zou je er niet voor kiezen om leraar te worden, of vuilnisman? Nou, omdat het een stuk minder wordt betaald. Tijd voor een financiële upgrade, dus!
Het is werk dat, als het niet zou worden gedaan, door niemand wordt gemist.
het basisinkomen als reddingsboei
De toekomst van werk zal dus ook worden bepaald door de waarde die we eraan toekennen en of de overheid in de publieke sector wil investeren. Mocht het allemaal echt onzeker worden, is er nog altijd een reddingsboei voor de spartelende mens in hypermoderne tijden: het basisinkomen. Stel dat we maandelijks een inkomen ontvangen van staatswege, zonder vragen of verplichtingen? En dat het een probaat middel blijkt voor armoedebestrijding en zelfs nieuwe economische activiteit kan aanjagen? Historicus Rutger Bregman zette dit eeuwenoude idee een aantal jaar geleden op de politieke agenda en de laatste tijd staat het idee weer volop in de belangstelling. Tijdens de coronacrisis werd de roep om een basisinkomen steeds sterker. De economische ongelijkheid neemt alleen maar toe, dus dan is een gegarandeerd inkomen – ook in slechte tijden - wel zo fijn voor ieders welzijn, toch?
Overigens krijgt professor McAfee, met wie we dit artikel begonnen, er een ongemakkelijk gevoel bij. Voor hem is werk erg belangrijk: ‘Werk geeft mensen het gevoel dat ze iets waard zijn. Als dat verdwijnt, zal de maatschappij erop achteruitgaan.’ Hij is bang dat mensen straks niets meer om handen hebben en dat de verveling toeslaat, met negatieve gevolgen.