Een beeldhouwwerk van een knielende Hitler werd onlangs verkocht voor 17 miljoen dollar. Is kunst slechts een markt geworden waarbij alleen de bezoekersaantallen van musea tellen of de sterrenstatus van een kunstenaar als Ai Weiwei? Alessandro Baricco, auteur van ‘De Barbaren’, ontwaart echter een nieuw cultuuroptimisme. Kunstenaars van nu dienen zich te engageren met de werkelijkheid om ons heen.

De Britse kunstenaar Isaac Julien liet op de laatste editie van de Biënnale in Venetië uit het werk van Karl Marx voorlezen. Dat terwijl de privéjachten net aanmeerden aan de kade voor de opening. En Julien zelf door Rolls Royce wordt gesponsord.

Reden voor cultuurpessimisten om het ‘einde van de kunst’ te verkondigen. Kunst zou teveel in de greep zijn geraakt van kapitaal, sterrenstatus, design en digitale massacultuur. Zo niet volgens de Italiaanse auteur Alessandro Baricco. Hij betoogt dat onze cultuurbeleving zich alleen maar aan het aanpassen (muteren) is. En dat zou ons juist optimistisch moeten stemmen. Om kunst nog betekenis gevend te laten zijn dient het zich te engageren met de maatschappelijke werkelijkheid om ons heen. Zich te herladen met vers engagement. Baricco richtte daarom in Turijn een schrijfschool op om volgens deze opvattingen een nieuwe generatie geëngageerde schrijvers op te leiden.

De nieuwe betekenis van de kunst is te herkennen in het Engelse kunstenaarscollectief Assemble Studios, dat vorig jaar de Turner Prize won. Het uit achttien jonge architecten en designers bestaande collectief besloot zonder winstoogmerk woningen in een arbeiderswijk in Liverpool te verbeteren en naast de burgers te gaan staan tégen de sloopplannen. We zien het ook terug in het werk van ontwerper Femke Herregraven waarin zij zichtbaar maakt hoe onze mondiale financiële markten met elkaar communiceren. En tijdens de ‘Dark Ecology’-reis naar het meest noordwestelijke puntje van Rusland waar kunstenaars en filosofen de nieuwe relaties tussen natuur, industrie, vervuiling en klimaat onderzoeken. Tenslotte probeert kunstenaar Renzo Martens de plantage-arbeiders in de jungle van Oostelijk Congo te verheffen uit hun erbarmelijke arbeid- en leefomstandigheden. Dit doet hij door de plantage-arbeiders zichzelf te laten exploiteren met het maken van beeldhouwwerken van chocolade.

Met: Alessandro Baricco (auteur), Renzo Martens (beeldend kunstenaar), Femke Herregraven (beeldend kunstenaar), Mark Nash & Isaac Julien (beeldend kunstenaars), Anthony Meacock en Lewis Jones (architecten kunstenaarscollectief Assemble) en Timothy Morton (filosoof).

Regie: Alexander Oey                                                                                                                Research: William de Bruijn                                                                                                              Productie: Marie Schutgens

Deze aflevering van VPRO Tegenlicht werd mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Mediafonds.