Het voorgenomen vrijhandelsverdrag tussen de VS en Europa (TTIP) leidt tot zorgen over het Europese zelfbeschikkingsrecht. Meest omstreden onderdeel van TTIP is ISDS, het ‘investor state dispute settlement’. ISDS geeft bedrijven de mogelijkheid om overheden aan te klagen wanneer die hun investeringen schaden. Maar zijn de claimbeluste investeringsadvocaten een bescherming van onze handelsbelangen of een bedreiging voor onze democratie?

Op zaterdag 10 oktober gaan tienduizenden Europese burgers de straat op en zullen er tenminste 2,5 miljoen handtekeningen worden aangeboden aan de Europese Commissie. Bron van zorg en protest is het vrijhandelsverdrag TTIP (Transatlantic Trade & Investment Partnership), de voorgenomen vrijhandelszone tussen de Verenigde Staten en de EU.

Volgens minister van handel Liliane Ploumen zou TTIP in 2016 al werkelijkheid kunnen worden; de onderhandelingen zijn in volle gang. Als de EU het handelsverdrag ratificeert, vrezen critici dat Noord-Amerikaanse normen en waarden ten aanzien van (voedsel-)veiligheid, arbeidsrechten en consumentenrechten zwaarder zullen gaan wegen. Geeft Europa aangaande belangrijke collectieve verworvenheden en burgerbescherming niet zijn zelfbeschikkingsrecht op?

Het onderdeel in het handelsverdrag dat het meeste ter discussie staat is ISDS, het ‘investor-state dispute settlement’, op basis waarvan bedrijven de wetten en regels van een land kunnen aanvechten als die hun investeringen kunnen schaden. Dat stelt multinationals in staat om democratisch genomen besluiten en bestaande nationale rechtspraak te omzeilen.

Om te begrijpen wat de gevolgen daarvan kunnen zijn ging VPRO Tegenlicht naar Canada, dat één van de meest aangeklaagde landen ter wereld werd nadat het een handelsverdrag met de VS had afgesloten. Amerikaanse bedrijven dagen de Canadese overheid voor de arbitragecommissie als de Canadese regels hun niet meer bevallen. Zo werden de bewoners van de provincie Quebec opgeschrikt door schaliegasboringen. Ondanks democratische besluitvorming tégen schaliegas kreeg de Canadese overheid een miljoenenclaim aan de broek van olie & schaliegas bedrijf Lone Pine.
 

Kan dat ook in Nederland gebeuren? Minister van Economische Zaken Henk Kamp (VVD) sluit ondanks verzet niet uit dat er in Nederland nog naar schaliegas zal worden geboord. VPRO Tegenlicht peilde de meningen tijdens een informatiedag van de NAM, de Nederlandse Aardgas Maatschappij, in het Groningse Saaksum. Daar lijken bewoners er steeds meer van overtuigd dat fossiele grondstoffen voortaan beter kunnen blijven waar ze nu zitten. In de grond. Maar dan zou er dus geen geld meer worden verdiend. Vraag is of dit mogelijk in de toekomst ISDS claims zou kunnen opleveren. Of moeten we juist blij zijn met ISDS? Ook voor de toppositie van Nederland op het gebied van financieel-juridische dienstverlening is ISDS cruciaal. Het beschermt de tientallen miljarden die Nederland in het buitenland investeert.

De Brits-Koreaans econoom Ha-Joon Chang vraagt zich af wat vrijhandel anno 2015 precies inhoudt. Er is tussen de VS en de EU immers allang een grotendeels vrij verkeer van goederen met weinig tariefmuren. Dus welk belang dienen het omstreden TTIP en ISDS eigenlijk? En in dienst van wíe of wát staat het recht als het gaat om internationale investeringsarbitrage? Het recht van de sterkste?
 
Met: Steve Verheul (Canadees onderhandelaar handelsverdrag tussen Canada & EU), Gus van Harten (Canadees advocaat en ISDS specialist), Nikos Lavranos (voormalig onderhandelaar voor Nederland, nu ISDS investeringsconsultant) en Ha-Joon Chang (Brits-Koreaans econoom)

Regie: Roland Duong
Research: William de Bruijn
Productie: Jolanda Segers, Bircan Unlu
Eindredactie: Marije Meerman/Doke Romeijn