Sinds de toespraak van prinses Maxima bij de presentatie van het WRR-rapport Identificatie met Nederland is de aandacht voor het onderwerp identiteit geëxplodeerd in de media. Hier en daar durven mensen zelfs het woord 'wereldburger' in de mond te nemen. Om dan in het verhitte debat dat volgt weer snel rekening te houden met nationale en andere gevoeligheden. Want polariseren oké, maar het moet niet (weer) gewelddadig worden, zoals eerder met de moord op Theo van Gogh. Identiteit en geweld: dat is precies de thematiek van het laatste boek van de van oorsprong Indiase econoom Amartya Sen.

Ter afsluiting van de Tegenlicht-reeks 'De avonturen van Harry Holland - een zoektocht naar identiteit' interviewt Chris Kijne deze progressieve econoom, winnaar van de Nobelprijs voor de Economie in 1998. Onderwerp van gesprek is de vraag waar we het eigenlijk over hebben wanneer we over identiteit spreken, en welke rol nationaliteit en religie daarbij moeten spelen.

In zijn boek 'Identity and Violence, the Illusion of Destiny' (W.W.Norton, maart 2006) stelt Sen dat mensen tegenwoordig verschillende identiteiten en rollen hebben. Wie medemensen alleen als 'moslim' of 'allochtoon' brandmerkt, vergroot de kans op polarisatie en geweld. Niet alleen je afkomst is belangrijk, maar meer nog waar je naartoe gaat. Mensen zijn namelijk in meer of mindere mate vrij om zelf te kiezen wat ze belangrijk vinden en wie ze willen zijn. "Hecht dus vooral geen waarde aan politici en academici die zich blindstaren op het etiket religie," zo hield de gerenommeerde econoom de Verenigde Naties vorig jaar nog voor. "Noch aan de profeten van de confrontatie, die doemdenkers van de 'botsing der beschavingen'."

Sen verwijt deze laatste groep hetzelfde als bepaalde multiculturalisten, de propagandisten van de dialoog der culturen. Beide visies delen een eenzijdige kijk op de wereld en op mensen, zij categoriseren en reduceren individuen. En dat is niet alleen verkeerd, maar ook gevaarlijk.

In de plaats daarvan bepleit Sen een instelling die meer vergt dan het naast elkaar - en langs elkaar heen - leven van culturen. Het gaat om een nieuwe mentaliteit bij iedereen, in het land van herkomst én in het land van aankomst. Politici, academici als hijzelf en media zouden het als hun taak moeten zien om burgers instrumenten aan te reiken waarmee ze die nieuwe identiteit vorm (en inhoud) kunnen geven. Daarmee legt Sen tien jaar na Samuel Huntington's boek 'The Clash of Civilizations' en Paul Scheffers artikel over Het Multiculturele Drama het accent terug op 'beschaving' en 'redelijkheid', in plaats van 'botsing'.

Regie: Chris Kijne
Research: William de Bruijn
Produktie: Miriam Bos, Marga Smit