In Stuk maken we kennis met personeel en patiënten van revalidatiecentrum Heliomare. De VPRO Gids plaatst bij elke aflevering een interview met een van hen. Deze keer is dat psycholoog Lonny Mulder.

Wat is kenmerkend voor het werk van een psycholoog in een revalidatiecentrum?
Lonny Mulder: ‘Dat je te maken hebt met mensen wier leven volledig op z’n kop staat. Dat is het meest dramatische van een revalidatie. Je hebt geen idee wat je te wachten staat, je hebt geen kennis of kunde over wat je is overkomen. Of je nu door een dwarslaesie in een rolstoel belandt of iets anders mankeert, er zijn veel vragen. Kun je nog terug naar je oude leven, naar je baan, kun je überhaupt nog werken? Verlies van intimiteit, incontinentie, het is enorm confronterend, want je verliest de controle.'

'Komt er ook nog hersenletsel bij dan wordt het helemaal ingewikkeld. Als je de wereld niet meer snapt of jezelf niet meer herkent, is dat gewoon doodeng. En dan moet je het lef hebben er toch wat van te maken, de schaamte voorbij te gaan. Toch vind ik dit een heel mooi vak. Het gaat hier in mijn spreekkamer over wezenlijke zaken. Uiterlijkheden doen er niet meer toe als er verlies van gezondheid is. Dan gelden andere wetten.’

Ziekte als de grote gelijkmaker.
‘Ja. Wanneer zaken zoals status wegvallen, is iemand alleen nog mens. Hoe hoog je op de ladder staat en wat je verdient, blijkt erg relatief zodra er hier een bed voor je klaarstaat. Dan heb je andere behoeften. Dat je mensen om je heen hebt die je een beetje mogen, dat is belangrijk. En je hebt vaardigheden nodig, om te kunnen omgaan met tegenslag en met het feit dat de situatie ingrijpend is veranderd en andere mensen zoveel te zeggen krijgen over jouw leven.’

Kunt u daarvan een voorbeeld geven?
‘Vaak moet iemands woning aangepast worden. Dan kan het gebeuren dat de gemeente beslist dat je moet verhuizen, want er wordt gekozen voor de goedkoopste adequate aanpassing en verbouwen kan duurder zijn dan verhuizen. Momenteel is de woningmarkt goed, maar acht jaar geleden was dat heel anders, toen had je moeten verkopen in een heel slechte tijd. En je hebt niets misdaan hè, je bent alleen maar ziek geworden.’

Dan ben je woedend.
‘Zeker. Maar met iemand die zich nog boos kan maken over zijn huis gaat het fysiek relatief goed, die heeft mij niet zo nodig. Het wordt pas echt lastig als je niet meer kunt bewegen en de normale tools niet meer kunt inzetten. Ben je vanaf de nek verlamd, zie dan die boosheid maar eens te ventileren.’

Wat kan een psycholoog mensen in zo’n situatie bieden?
‘Niet zeggen dat het wel meevalt, want het valt helemaal niet mee. Ik ga dan naast iemand in diens put zitten, alleen maar aanwezig zijn. Vaak praten we niet eens over het onderwerp, maar gaat het om contact maken. Zover komen dat iemand dat toelaat. Er is vaak veel verzet. Sommige mensen willen bijvoorbeeld ook helemaal geen familie of vrienden zien. Het gaat in mijn spreekkamer vaak over leren verdragen. Maakbaarheid is heel, heel relatief. De grote vraag is: wat maakt je voor jezelf nog de moeite waard? Wil ik dit wel?’

© Wouter le Duc / VPRO Gids

‘Of je nou een beperking hebt of niet, waar het in het leven om gaat, is dat je een waardevol persoon bent. Om te beginnen voor jezelf.’

- Lonny Mulder

Wat antwoorden mensen daar zoal op?
‘Dat is heel verschillend. Vaak begint het met: als het zo moet dan hoef ik niet meer. Maar je bént hier wel, zeg ik dan. Ik probeer de hamvraag een beetje naar de achtergrond te krijgen, zoals je een decorstuk soms achter op het toneel wil hebben in plaats van steeds op de voorgrond. Wie pas begint met revalideren kan niet inschatten hoe het is om te moeten leven met een beperking, en wat dat betekent voor zijn of haar leven. Daar gaat het om. Als een violist een pink mist, is het een ramp, als ik een pink mis, is het hooguit vervelend. Wat is je verlies? Wij proberen iemand te helpen zo veel mogelijk weer zichzelf te worden.’

Hoe werkt dat in de praktijk?
‘Of je nou een beperking hebt of niet, waar het in het leven om gaat, is dat je een waardevol persoon bent. Om te beginnen voor jezelf. Soms moeten we de focus verleggen. Ik zie hier veel mensen die te snel weer aan het werk willen. Maar wie altijd moe is door overbelasting heeft geen leuk leven, en de omgeving ook niet.'

'Ontkennen wat ze hebben, dat kunnen mensen heel lang volhouden. Per se willen lopen omdat je in een rolstoel wordt genegeerd, terwijl de pijn door de protheses die in je been snijden eigenlijk ondraaglijk is. De vraag die ik dan stel is: wat is de maximale prijs?'

'Ik had een mevrouw in een rolstoel met heel veel beperkingen die er bewust voor koos om alleen te gaan wonen, terwijl haar familie liever zag dat zij nog een rol in het gezin zou spelen. Maar zo’n bestaan, waarbij geen energie zou overblijven voor iets anders dan die paar gezinstaken die ze nog kon vervullen, was voor haar niet voldoende.'

'Er zat hier ook een jonge vrouw die door een herseninfarct was getroffen, met een kindje dat ze na veel moeite had gekregen. Kort daarvoor had haar man een hartaanval gehad. De tranen sprongen me in de ogen bij hun verhaal. Maar het gesprek ging alleen over praktische zaken: de aanpassingen aan het huis, het werk, dat soort dingen. Dan is de vraag hoe ik deze mensen, die zoveel hebben meegemaakt, zover krijg dat ze even stilstaan – bij elkaar en bij het leven zelf. In deze maatschappij moet je zo snel mogelijk weer meedraaien, dat is de mores en dat heeft impact. Wanneer mensen alleen maar door het leven hollen op weg naar meer, tja, volgens mij is dat het daar toch niet voor bedoeld.’