De 10 belangrijkste vragen over ai

‘Kunstmatige intelligentie is het grootste gevaar voor onze beschaving en moet zo snel mogelijk worden aangepakt,’ zo betoogde Tesla-voorman Elon Musk. Mogelijke gevolgen kunnen volgens Musk zwaarder wegen dan welke zelfrijdende auto dan ook.

En ook Stephen Hawking sprak zijn vrees uit over de scenario’s en dringt al jaren aan op veiligheid: ´AI wordt of het beste, of het ergste dat de mensheid ooit is overkomen.’

Grootste risico volgens Hawking: ondergang van de mensheid. Ofwel de AI is geprogrammeerd om schade aan te richten, zoals autonome wapens, ofwel ze is geprogrammeerd om een bijdrage te leveren maar hanteert een destructieve methode om dat doel te behalen.

Goede tweede: de mens wordt een werkmier, overgeleverd aan de gratie van robots. En dan is het mooi meegenomen als ze mededogen kennen. Of het nu een doem- of droomscenario wordt, of ergens daar tussenin: AI spreekt tot ieders verbeelding. 

Voor transhumanisten is het de heilige graal: singulariteit, oftewel het moment waarop robots en AI geheel zelfdenkend worden en de rol van de mens als scheppend en organiserend wezen overnemen. De term werd voor het eerst in 1993 gebruikt door science-fictionschrijver Vernor Vinge die daarbij voortbouwde op onder meer John von Neumann.

Echte bekendheid kreeg singulariteit door Raymond Kurzweil, die het begrip verder uitwerkte in een toekomstscenario. Kurzweil voorspelde dat dit keerpunt omstreeks 2045 gaat plaatsvinden, een idee waarvoor hij eerst hartelijk werd uitgelachen.

Onlangs gaf Kurzweil nog een voorspelling bij zijn prognose: in 2029 zal AI even slim zijn als de mens. Als ambassadeur voor de Singularity University, die investeert in exponentieel groeiende technologie en organisaties, verkondigt Kurzweil deze vooralsnog futuristische boodschap, waarin hij steeds meer gehoor vindt.

Het menselijk brein is een van de meest complexe organen die we kennen; toch staat niets een haasje-over door bovenmenselijke intelligentie in de weg. De vraag is alleen: wanneer? Al in 2014 slaagde de bot Eugene Goostman voor de turingtest, maar er zijn nog meer tests die kunnen worden doorlopen: kan een robot bijvoorbeeld een willekeurig huis inlopen om daar een kop koffie te zetten? Slaagt hij voor een toelatingstest voor de universiteit? Of is een bot in staat om te functioneren in willekeurig welke baan?

Pas wanneer zulke proeven met verve zijn afgelegd, zullen we volgens experts verder zijn met AI. Hoe mensachtig dit zal zijn is natuurlijk ook afwachten. Er is een mogelijkheid dat een geslaagde versie eerst ongemerkt door het leven gaat, voordat hij zich kenbaar maakt. Hou in ieder geval rekening met de optie dat het uiteindelijke scenario ieder van ons boven de pet gaat.

In 2013 publiceerden onderzoekers aan de Universiteit van Oxford een studie waarin banen werden beoordeeld op de vraag hoe makkelijk ze konden worden geautomatiseerd. Naar schatting de helft van de banen in de Verenigde Staten zou binnen 20 jaar voldoen aan de voorwaarden.

Je zou misschien verwachten dat het hierbij voornamelijk gaat om lopende band- en fabriekswerk. Niets is minder waar: veel fysieke handelingen in de secundaire sector zijn te verfijnd en te kostbaar om zomaar te robotiseren. Juist het werk dat vooral met het hoofd gedaan wordt is relatief eenvoudig vervangbaar door computerkracht. De rechtspraak, het onderwijs, journalistiek, of creatieve uitingen zoals schilderkunst, poëzie en muziek: deze banen komen misschien nog wel eerder aan bod (pun intended).

Met dit vooruitzicht komen er vragen op: moeten we het werk geheel uit handen geven? Wat blijft er voor ons mensen over? Wordt werk in toenemende mate AI-gericht en ondersteunend voor robots? Zullen we voor altijd vrij zijn van CAO's en RSI, met een basisinkomen als ondersteuning? Wat betekent geld nog in zo'n wereld?

Terminator gezien? Het zal zo'n vaart niet lopen, zul je denken. Fout. Het Russische leger werkt aan robotsoldaat Fedor, die het vuile werk in onbegaanbaar (oorlogs)gebied moet oplossen, met de Maan als uiteindelijk doel. Hoe gammel de bot ook oogt, het is slechts een van killerrobots, oftewel autonome wapens. De techniek is er, dus deze zal verder worden ontwikkeld. En mogelijk gebruikt. Zoals aan de grens van Israël, waar nu al wapens staan die bij beweging aanvallen, zonder tussenkomst van mensen.

Experts onder leiding van Elon Musk voeren campagne voor een verbod op het inzetten van AI voor oorlogsdoelen. Voorstanders wijzen op de grotere nauwkeurigheid van autonome wapens ten opzichte van een mens achter de trekker. Ook zijn de risico's op verliezen aanzienlijk minder en zijn robots beter in staat om in moeilijk begaanbaar gebied te opereren.

Maar als de risico's minder worden, dan is de drempel om een conflict te beginnen wellicht ook minder. Met robots die zelf doelen kiezen is er ook een risico dat conflicten 'per ongeluk' ontstaan. En wat als je robotleger gehackt wordt? Of als er een wereldwijd verbod komt, hoe ga je dan om met schurkenstaten?

'Kunstmatige intelligentie is niet alleen de toekomst van Rusland, maar van de gehele mensheid. Wie leider wordt op dit gebied zal heersen over de wereld,' zette de Russische president Vladimir Poetin de boel onlangs weer eens op scherp. Om daaraan fijntjes toe te voegen: 'Volgens mij wordt de internationale strijd om de beste AI de oorzaak van de Derde Wereldoorlog.'

De ontwikkeling van AI is een wedloop die zijn weerga niet kent, waarin China en de Verenigde Staten op dit moment koplopers zijn. Met bedrijven als Google, Microsoft en Facebook als de bekendste exponenten. Het meeste gebeurt achter gesloten deuren, en het is dan ook de vraag met welke AI-doorbraken we straks worden geconfronteerd. En welke gevolgen dit heeft voor de internationale verhoudingen...

Hoewel er al jaren aan werk is verricht, voelt het nu nog alsof we pas aan de vooravond staan van een tweede industriële revolutie, om in de woorden te spreken van techdenker Kevin Kelly (zie de video onder 6). Op dit moment speelt kunstmatige intelligentie zich nog op eilandjes af: het leger werkt aan autonome wapens, op de beurs drijven bots handel, en AI helpt architecten bij het maken van vernieuwende en efficiëntere ontwerpen. Ze zullen ook een steeds prominentere rol in ons dagelijkse leven gaan innemen en ons helpen bij de interactie met onze telefoons, auto's en slimme huishoudens.

Een van de belangrijkste uitdagingen is om bots en AI met elkaar te verbinden, de infrastructuur en voorwaarden te scheppen voor een integrale robotrevolutie. Een ander technische uitdaging is om de robot werkende ogen te geven, in plaats van een optelsom van sensoren.

Wat kunnen we over vijf jaar mogelijk verwachten? Stel je voor: lenzen die supervisie mogelijk maken, die een augmented laag van data en lichtspectra toevoegen aan ons normale zicht; denk aan slimme diagnostisering, nog voordat een ziekte of aandoening zichtbaar is, dankzij AI en nanotechnologie; en op een grotere schaal zal een macroscoop ons kunnen helpen met het verwerken en beoordelen van alle data over onze fysieke omgeving, bijvoorbeeld om boeren te helpen bij het afstemmen van hun teelt op de omgevingsomstandigheden. De techniek staat voor niets.

Er is een groot verschil tussen utopie en apocalyps. Het moeilijke is dat we niet goed weten welke kant AI precies op gaat. Om excessen te voorkomen pleiten sommigen daarom voor duidelijke wetgeving, die internationaal geldt. Weinig mensen realiseren zich bijvoorbeeld dat het meest lucratieve aan een robot de data zijn die het apparaat aan ons weet te onttrekken, of de conclusies die hij trekt op basis van die gegevens. Maar wat als die niet kloppen? Wie is de eigenaar van die gegevens? Of hoe zit het met de bescherming van personeel dat door bots wordt vervangen?

Er zijn talloze scenario's te bedenken waarin onze vrijheden in het geding kunnen komen door kunstmatige intelligentie. Dat is: wanneer AI puur en alleen wordt ingezet om alles efficiënter te doen. Regelgeving kan ons beschermen tegen zulke wilgroei. Op dit moment wordt nog nauwelijks over zulke regels nagedacht. Een andere manier om bots te beperken in hun kille beoordelingsvermogen is door onzekere robots te bouwen, die rekening houden met een foutmarge. Want niets is zo onvoorspelbaar als de mens, toch?

Klimaatverandering, milieuvervuiling, ontbossing, armoede, honger, vluchtelingenproblematiek en ga zo maar door: de wereld wankelt onder de handel en wandel van de mens. Onze problemen lijken te groot en complex en we schitteren in onvermogen om nog meer rampspoed af te wenden. Wat kunnen we met kunstmatige intelligentie? 

• Gezondheidszorg: AI is in staat om razendsnel door grote hoeveelheden data te zoeken en zo bij te dragen aan effectief onderzoek en behandelingen. Onlangs zijn zo genen ontdekt die een rol spelen bij de ziekte ALS.
• Autorijden: afgelopen jaar vielen er 629 verkeersslachtoffers in Nederland. Zelfrijdende auto's zullen dit aantal naar verwachting aanzienlijk doen dalen. De techniek is er al, aan de perfectionering en implementatie wordt gewerkt.
• Onderwijs: in aflevering 2 van Robo Sapiens zie je dat in het achterland in Ethiopië kinderen onderwijs krijgen van een virtuele docent. AI maakt het mogelijk om beperkte budgetten voor of beschikbaarheid van docenten te ondervangen.
• Energie: AI helpt Google om zijn datacentra slim op temperatuur te houden en zo kosten te besparen en oververhitting te voorkomen.
• Natuurbescherming: in Myanmar worden drones ingezet om mangrovebossen te planten; in onder meer Afrika helpt AI wildparken om meer zicht te krijgen op de bewegingen van dieren en zo effectiever behoud te kunnen realiseren.

Met AI krijgen we er ineens veel hulp bij, maar zeker voorlopig nog zullen we met elkaar de zure vruchten moeten plukken van ons gedrag. Samen zijn we tot veel in staat, dus waarom ook niet hier doorpakken?

Belangrijk om af te vragen is wat menselijke intelligentie precies is, en of dit wel te (ver)vangen is door wiskunde en logaritmen. Wat maakt ons mens? Doen we onszelf, het leven, niet tekort door alleen techniek aan te wenden om de nieuwe mens te definiëren?

Transhumanisten geloven dat de mens zijn evolutie in eigen hand gaat nemen. Dat hij zich gaat ontwikkelen voorbij zijn fysiologische grenzen, naar een hybride tussen mens en techniek. Dat we een upgrade ondergaan door nanotechnologie, genetische manipulatie en integratie van computertechniek in het menselijk lichaam. Om grenzeloos te leven. Dat maakt ons weliswaar cyborg, maar geheel vervangen door kunstmatige intelligentie worden we, zeker voorlopig, nog niet.