Wat hebben piraten met de Verlichting te maken? Alles, zo meent David Graeber. Een piratenmaatschappij op het 17e-eeuwse Madagaskar was namelijk waarschijnlijk een van de inspiratiebronnen voor filosofen als Montesquieu. Hij schreef er het boek Piratenverlichting over.

Hoe waarschijnlijk is deze ogenschijnlijk vergezochte theorie? En hoe kantelt dit ons denken over de Eeuw van de Rede? Politiek filosoof Anna Blijdenstein las Graebers boek en is te gast. 

Het is deze maand precies 400 jaar geleden dat ‘de Ambonse moord’ heeft plaatsgevonden. Op 9 maart 1623 werden na een kort proces op Ambon 21 mensen onthoofd, omdat ze zouden hebben samengezworen tegen het VOC-bewind aldaar. Onder hen waren tien Engelse kooplieden. Het leidde tot tientallen jaren twist tussen Engeland en de Republiek. En tot de dag van vandaag is er discussie over de toedracht. Was er werkelijk sprake van een samenzwering? En zo ja, door wie?

De Amerikaanse historicus Adam Clulow schreef er een boek over dat nu in Nederlandse vertaling is verschenen. Een van de vertalers, Tristan Mostert, deed er zelf ook onderzoek naar en is te gast.

We kennen allemaal het klassieke beeld van de weduwe: zwart gewaad, gesluierd, zonder opsmuk. De sobere rouwkleding moest soms jarenlang gedragen worden. En de weduwnaar? Die had met onopvallende zwarte handschoenen en een zwarte das al snel aan zijn rouwplicht voldaan; klaar om opnieuw te trouwen. Want voor de man werd het verlies van een levenspartner gezien als ‘nieuwe vrijheid’ en voor vrouwen als ‘rampzalig statusverlies’.

Vanwaar dat grote verschil? En wat leert het ons om de weduwe nader te bestuderen? Literatuurwetenschapper Mineke Schipper dook in de duistere wereld van de weduwen en is te gast over haar boek Weduwen, een nooit vertelde geschiedenis. 

Wie had dat gedacht, anno 2023? Een klassieke bankrun. Die vond onlangs plaats bij de Silicon Valley Bank in Amerika. Een lange rij mensen dromde toen samen voor de bank, in een manmoedige poging om hun geld veilig te stellen, voordat de bank failliet zou gaan. Het deed ons denken aan taferelen uit de jaren ’30, waarin wereldwijd de ene na de andere bank omviel. 

Maar hoe ontstaan die bankruns eigenlijk? En hoe komt het dat mensen toch nog voor een bankgebouw in de rij gaan staan terwijl fysiek geld nauwelijks meer in omloop is? Te gast daarover is Johan de Jong, gedragseconoom aan de Erasmus Universiteit. Binnenkort promoveert hij bij de UvA op onderzoek naar bankruns. 

Het blijft een absurd, bijna onbevattelijk gegeven: in Europa en Amerika is eeuwenlang jacht gemaakt op een wezen, dat simpelweg niet bestaat. De heks. Als die heksenvervolging niet zo gruwelijk dodelijk was geweest – er kwamen minstens 50 duizend mensen bij om – dan zou je er misschien nog om kunnen lachen.  

De afgelopen jaren heeft historicus Steije Hofhuis van de Universiteit Utrecht geprobeerd om de vraag te beantwoorden hoe het toch kan dat het waanidee van de heks mensen eeuwenlang in de greep hield. Hij promoveerde onlangs op zijn onderzoek, en is te gast.

DE VERWAAIDE TUIN