Aan het einde van de eerste reeks van Onze man in Teheran draait het om eer, vrijheid, vergelden en vergeven. We zien hoe ontzettend ingewikkeld het is om als man en vrouw met elkaar om te gaan. Eén keer over de grens gaan en je bent voor je leven getekend. Letterlijk.

Oog in oog gaat over wraak en vergeving. In deze aflevering voel je vooral de strenge wetten van de rigide ideologie op je schouders drukken. Die druk is voor vrouwen verreweg het grootst, zo blijkt onder meer uit een telefoontje tijdens het filmen van de assistente van Thomas.

Somayeh vertelt dat ze is aangehouden door de moraalpolitie. Een korps van agenten die er op toe moet zien dat vrouwen zich netjes gedragen volgens de islamitische leer. Somayeh vertelt dat haar sluier per abuis omhoog waait als ze uit de metro stapt. De politie ziet dat, neemt haar mee voor verhoor naar het bureau. Daar worden foto's gemaakt, -'alsof ik een crimineel ben!'- en moet ze een formulier invullen waarop ze verklaart dat ze zich bewust is van haar overtreding en het ook niet meer zal doen. Er wordt nog een foto van haar achterzijde gemaakt. Dan mag Somayeh weer naar huis.

Op de redactie lachen ze er samen om: waarom mijn achterkant, grinnikt Somayeh? Toch is ze woedend. En beledigd dat iemand haar, een hoogopgeleide vrouw, zo behandelt. Wat voelt ze zich beperkt in haar doen en laten... Ze wil vrij zijn!

kijk nu op NPO Start

Thomas en regisseur Roel van Broekhoven maakten een montage van zes korte extra films in het Engels. Deze kun je bekijken bij The New York Times.

zoutzuur

De chador, wat letterlijk tent betekent, bedekt alle edele delen van een vrouw - en dat is bijna alles. Wil de Iraanse vrouw toch flirten, dan kan dat alleen met de ogen. Elkaar aanraken, zeker buitenshuis, is verboden. Zelfs in een liefdesfilm. Thomas acteerde een paar jaar geleden in een film en speelde een crimineel die na vier maanden in de gevangenis weer thuis komt en aan de deur bij zijn geliefde heel koeltjes meldt: 'Ik heb je gemist'. Thomas speelt die rol nogal onhandig. 'Vind je het gek?', zegt hij. 'Zoiets zouden wij nooit doen. Je vliegt elkaar toch in de armen dan!'

Hoe ingewikkeld de verhoudingen liggen tussen man en vrouw krijgen we te zien aan de hand van het schrijnende voorbeeld van Thomas' kennis, Ameneh Bahrami. Ze is voor haar leven getekend omdat ze (althans haar moeder) een huwelijksverzoek heeft geweigerd. Ameneh is op dat moment een beeldschone vrouw van 26 jaar met grote bruine ogen, lang glanzend haar en met een voorliefde voor fotografie en bergwandelen. Ze heeft een goede baan, studeert aan de universiteit in Teheran en doet als belijdend moslim mee aan de ramadan.

Op een dag, in oktober 2004, komt ze uit haar werk en voelt ze dat ze wordt gevolgd. Ze draait zich om en ziet Majid Movahedi, de afgewezen minnaar. Hij staat haar op te wachten met een bak zoutzuur en gooit die naar haar gezicht.

vergelden of vergeven

Het zoutzuur beschadigt het gezicht, de ogen en de armen van Ameneh ('de pijn was niet te verdragen'). Ze wordt blind en we zien haar nu met een zonnebril en een pruik. Zeventien operaties ondergaat ze, in Spanje. Toch weigert ze de slachtofferrol op zich te nemen. Ze wil gebruik maken van de zogenoemde represaillewet, een wet uit 1400 na Christus. Ooit geinspireerd op beginsels die terugvoeren naar het Christen- en Jodendom en nog steeds geldig  binnen de sharia. Het houdt in: indien aantoonbaar onschuldig, dan heb je het recht om de dader hetzelfde aan te doen als hij jou heeft aangedaan. Oog om oog, tand om tand dus. Ameneh krijgt van de rechter na zeven jaar toestemming. Ze mag één oog van hem verminken, want -zo zegt de rechter- 'de vrouw is de helft waard van de man'.

Het is dan april 2009. Heftig is het beeld als we via haar eigen homevideo het moment zien dat ze tegenover elkaar staan: de man die haar verblindde, nu vastgebonden in een ziekenhuis bed en klaar om het zoutzuur in zijn ogen te krijgen. Een psychiater erbij als ooggetuige. De wereldpers buiten wachtend wat de 'engel des doods' gaat doen.

Vanaf dit moment grijpt de serie je echt naar de keel. Ook als Thomas later nog een dader spreekt die verdacht wordt van moord en al twee keer het touw van de galg om zijn nek heeft gevoeld. Als de familie van het slachtoffer hem vergeeft en de familie van de dader 25 duizend euro kan ophoesten mag hij blijven leven. Op dat moment kan je als kijker niet langer meer een buitenstaander blijven en dringt de vraag zich onherroepelijk op: opeens is niet de sharia of onze eigen grondwet, maar ben jezelf de rechter. Wat zou ik doen?

demonstraties tegen verminking

In Iran is het gebruik van zoutzuur als vorm van eerwraak een zeldzaam gebruikt middel. In een landen als India, Bangladesh en Pakistan komt het veel vaker voor. In Pakistan gemiddeld honderd vrouwen per jaar. Het voorbeeld van Ameneh Bahrami is dan ook vrij uniek, tot afgelopen najaar. Kort achter elkaar werden zeker vier gevallen geregistreerd in Isfahan, de tweede grote stad van Iran. Hoewel gespeculeerd werd over de motieven (de vrouwen zouden niet kuis genoeg gekleed zijn geweest), was de ware reden was niet duidelijk. Zo'n tweeduizend mensen gingen daarop de straat op, ook in Teheran en eisten harde maatregelen van de overheid. Een woordvoerder van het ministerie van Justitie zei dat er een gepaste straf zou komen. Ook in dit geval werd opgeroepen om de wet van 'oog-om-oog' toe te passen.