In de documentaire 'Mr. Gus, handelaar in oorlog' duikt correspondent Bram Vermeulen in het opmerkelijke leven van de Nederlandse zakenman Guus Kouwenhoven.

kijk nu op NPO Start

De rechtbank in Den Bosch veroordeelde hem in 2017 tot 19 jaar cel, wegens wapenhandel en medeplichtigheid aan oorlogsmisdrijven in Liberia. Sindsdien vecht Guus Kouwenhoven vanuit Zuid-Afrika tegen zijn uitlevering. Is hij een roekeloze zakenman of handelde hij willens en wetens in oorlog?

Bram Vermeulen zoekt de veroordeelde op in zijn villa aan de Kaapse kust en reist door naar Liberia. Daar ontmoet hij Kouwenhovens vrienden ten tijde van de burgeroorlog, handlangers van de beruchte president Charles Taylor, en getuigen die ervan overtuigd zijn dat de zakenman betrokken was bij wapenhandel.

Op reis door een land dat nog altijd niet is hersteld van jarenlange burgeroorlog zoekt Vermeulen naar antwoorden. Welke sporen heeft Kouwenhoven achtergelaten en wat dreef hem?

in het nieuws:

Wat heeft Kouwenhoven precies gedaan?

Kouwenhoven maakt Bram duidelijk dat hij niet over zijn persoonlijke leven wil praten. In 2006 werd Kouwenhoven voor het eerst veroordeeld. Jacqueline Maris sprak hem destijds, in het detentiecentrum in Scheveningen. Ook reisde ze naar Liberia om in zijn West-Afrikaanse verleden te duiken.

Luister de reportage en lees meer met de 'open'-knop

Vanaf de jaren tachtig was Guus Kouwenhoven een belangrijk figuur in de Liberiaanse zakenwereld. Zijn hotel, Hotel Africa, was de trekpleister van Monrovia, en zijn Orientel Timber Company (OTC) bracht veel geld in het laatje. In 2006 veroordeelt de rechtbank in Den Haag Kouwenhoven tot acht jaar cel voor illegale wapenhandel.

Luister de Bureau Buitenland-reportage en leer meer over de hoogtijdagen van zijn zakenimperium en de rol van OTC in de oorlog. Ook de BBC is in de houtindustrie van Liberia gedoken. Aan het einde van het tien minuten durende fragement komt een bekende naam langs. Weer roept het de vraag op: is het mogelijk in Liberia zaken te doen zonder je handen vuil te maken?

Het detentiecentrum heeft Kouwenhoven inmiddels verruild voor een luxe villa in Bantry Bay, Kaapstad. Hoe ziet de gouden kooi van Kouwenhoven er precies uit? De Nieuwe Revu neemt een kijkje in zijn alledaagse leven, en probeert een prangende vraag te beantwoorden: hoe kan het dat hij nog niet achter tralies zit?

Hoe kwam Liberia in een burgeroorlog terecht?

De geschiedenis van Liberia begint in de Verenigde Staten. Het West-Afrikaanse land is namelijk in 1847 opgericht door voormalig tot slaafgemaakten. In 1980 kwam de droom van dit 'beloofde land' tot een abrupt einde, met het begin van de Eerste Liberiaanse Burgeroorlog. Diogenes maakte hier een aflevering over. In 1999 brak de Tweede Liberiaanse Burgeroorlog uit, en hierover maakte Jacqueline Maris een drieluik voor Bureau Buitenland.

Bekijk de aflevering en luister de reportage met de 'open'-knop

In 1816 richtte een aantal prominent politici en rijke slavenhouders de 'American Colonization Society' op. Hun doel: voormalig tot slaafgemaakten het land uit krijgen door een kolonie in Afrika op te richten. De 'Americano-Liberianen' wisten als minderheid lang de macht te houden over de inheemse bevolking. Bekijk deze uit de oude doos getoverde aflevering van Diogenes die kijkt naar de Eerste Liberiaanse oorlog en de Amerikaanse rol daarin.

Jacqueline Maris maakte in 2007 onderstaande drieluik over de tweede Liberiaanse Burgeroorlog en Charles Taylor voor Bureau Buitenland. Hiermee won ze de Dick Scherpenzeel Prijs. Ze spreekt getuigen en vertelt over haar eigen ervaringen in het door oorlog verscheurde land. Luister naar haar reportage over de gruweldaden van Charles Taylor en de krijgsheren. Let op: de verhalen kunnen schokkend zijn.

    •

    Wat doet het Nederlandse hof in een Liberiaanse zaak?

    Nederland wil Kouwenhoven uitgeleverd hebben. Maar zijn daden zijn gepleegd in Liberia. Waarom Nederland deze zaak voor zijn rekening neemt, beschrijft De Groene Amsterdammer. Maar dat een land oorlogsmisdadigers probeert te berechten, betekent lang niet altijd dat de slachtoffers daarop zitten te wachten. Tegenlicht maakte een aflevering die kijkt naar de berechting van Joseph Kony, krijgsheer uit Oeganda. En Vice reisde af naar Liberia, om zelf te kunnen spreken met de warlords uit de Liberiaanse Burgeroorlogen.

    Bekijk en lees meer met de 'open'-knop

    Het is inmiddels bekend dat Nederlands uitleveringsverzoek door de Zuid-Afrikaanse rechter is afgewezen. Kouwenhoven is weliswaar een Nederlander, maar de delicten zijn in een ander land gepleegd.
    Naties nemen steeds vaker zelf het heft in handen bij de berechting van internationale oorlogsmisdadigers. Waarom heeft Nederland deze zaak niet aan het International Criminal Court overgelaten? De Groene Amsterdammer schreef een artikel over deze trend.

    Het gebruik van kindsoldaten is, helaas, niet alleen in Liberia voorgekomen. In 2012 werd het verhaal van Joseph Kony verspreid, een beruchte Ugandese warlord die nog altijd niet veroordeeld is voor zijn oorlogsmisdaden.

    In deze aflevering van Tegenlicht lopen de mensen van het International Criminal Court tegen een onverwacht obstakel, namelijk de slachtoffers. Wat is gerechtigheid als slachtoffers niet op de ‘neokoloniale westerse hulp’ van het ICC zitten te wachten, en zelf recht willen spreken?

    Voor de oorlogsmisdaden in Sierra Leone heeft de VN in 2002 een oorlogstribunaal opgericht. In Liberia is dit niet gebeurd. Veel van de meest beruchte Liberiaanse krijgsheren zijn, net als Kony, nog op vrije voeten.

    Vice reisde in 2012 af naar Liberia om zelf met deze oorlogsmisdadigers te praten, en maakte daar een documentaire over. Ze kijken ook rond in de sloppenwijken van Monrovia waar de bewoners ze één ding duidelijk maken: de situatie is uitzichtloos.

    Let op: de beelden kunnen schokkend zijn.

    Hoe is het nu in Liberia?

    De oorlog is inmiddels voorbij, Charles Taylor is tot 50 jaar cel veroordeeld, en President Ellen Sirleaf Johnson staat aan het roer.

    Heerst er nu vrede? Heeft het land kunnen herstellen? Met deze vragen in haar achterhoofd reisde Jacqueline Maris weer naar het West-Afrikaanse land. Luister naar 'een verloren paradijs' en hoor hoe het Liberia nu vergaat. Ook Clarice Gargard vertrok naar Liberia, om een film te maken over haar Liberiaanse vader. Is hij echt onschuldig de oorlogen door gekomen?

    Luister de reportage en bekijk de film met de 'open'-knop

    Op de 166e onafhankelijkheidsdag van Liberia is Jacqeline Maris deel van de festiviteiten. Vrouwen juichen de nieuwe President Sirleaf toe, maar er zijn ook kritische stemmen. Is er vooruitgang geboekt? Heeft het land het geweld van de oorlogen kunnen vergeten?

    De betrokkenen in de zaak Kouwehoven kunnen beamen dat het niet makkelijk is om te oordelen welk aandeel iemand heeft gehad in de Liberiaanse oorlogen. Het lijkt er bijna op dat het onmogelijk is smetteloos te blijven zonder het land te verlaten. Clarice Gargard maakte een film over haar Liberiaanse vader. In haar ogen is hij altijd een idealistische wereldverbeteraar geweest. Blijft dat beeld overeind als ze in zijn verleden gaat graven? Bekijk de film op NPO Start en besluit zelf.

    Als vervolg op deze film schreef Gargard het boek De Drakendochter. Lees hier een fragment uit het tweede hoofdstuk, aangepast voor De Correspondent.

    1816 - Oprichting American Colonization Society (ACS) door politici en prominente slavenhouders in de Verenigde Staten.

    1822 - ACS stuurt de eerste voormalig tot slaafgemaakten naar Liberia om een kolonie te stichten.

    1847 - Liberia roept de onafhankelijkheid uit.

    1944 - President Tubman komt aan de macht, wat een periode van sterke invloed van de Verenigde Staten op Liberia betekent.

    1971 - Tubman overleden, macht gaat over naar president Tolbert. Hiermee komt de tijd van Amerikaanse controle tot een einde.

    1980 - Samuel Doe pleegt een coup en brengt President Tolbert om. Kouwenhoven opent Hotel Africa en begint met het importeren van BMW's in Liberia.

    1986 - Kouwenhoven start houtkapbedrijf Timco en Gibacol Airlines.

    1989 - Charles Taylor opent de aanval met National Patriotic Front of Liberia.

    1990 - Kouwenhoven trouwt, en verhuist naar Sierra Leone. Prince Johnson vermoordt Samuel Doe.

    1991 - Kouwenhoven keert terug naar Liberia, een land in oorlog.

    1996 - Eerste Liberiaanse Burgeroorlog komt tot een einde.

    © VPRO

    Hotel Africa in 2019

    1997 - Charles Taylor verkozen tot president in democratische verkiezingen. Kouwenhoven tekent een huurcontract voor Hotel Africa, en richt de Royal Timber Corporation op.

    1999 - De Tweede Liberiaanse Burgeroorlog breekt uit. Kouwenhoven richt houtkapbedrijf Oriental Timber Corporation (OTC) en United Holding Cooperation op.

    2003 - Charles Taylor vlucht naar Nigeria, de Tweede Liberiaanse Burgeroorlog komt tot een einde.

    2005 - Kouwenhoven gearresteerd in Rotterdam.

    2006 - Rechtbank in Den Haag veroordeelt Kouwenhoven tot acht jaar cel wegens illegale wapenhandel - niet voor oorlogsmisdaden.

    2008 - Hof in Den Haag spreekt Kouwenhoven vrij. Hij vertrekt naar Congo-Brazzaville, waar hij zijn werkzaamheden in de houtindustrie voortzet.

    2010 - De Hoge Raad besluit dat de zaak opnieuw moet.

    2012 - Charles Taylor veroordeelt tot vijftig jaar cel voor oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid.

    2015 - Kouwenhoven vestigt zich in Kaapstad.

    2017 - Kouwenhoven wordt veroordeeld tot negentien jaar cel wegens illegale wapenhandel én oorlogsmisdaden.

    2018 - De Hoge Raad verwerpt zijn cassatieberoep.

    2020 - De rechter in Zuid-Afrika wijst op 21 februari Nederlands uitleveringsverzoek af.

    colofon

    Regie en samenstelling: Bram Vermeulen en Foeke de Koe
    Eindredactie: Joyce Daamen
    Montage: Robin Delpeut
    Camera: Richard Kruger, Sven Torfinn en Jan Pieter Tuinstra
    Productie: Al Varney, Nicole Frints
    Webredactie: Elizabeth Hunter