In vijf tehuizen in Nederland, de kloosters van de Goede Herder, werden van 1860 tot 1978 twintigduizend meisjes met een moeilijke jeugd opgevangen. Britta Hosman reist met Lies Vissers, Joke de Smit en R. Riet stad en land af om te reconstrueren wat zij en alle anderen tijdens hun jeugd hebben meegemaakt.

meer over deze serie

Documentairemaker Britta Hosman beet zich drie jaar lang vast in de geschiedenis van de Goede Herder en sprak met de laatste getuigen. De meisjes van toen, de paar nog levende zusters en de huidige leiding van de nog altijd bestaande Zusters van de Goede Herder-congregatie. Gaandeweg ontdekt Britta de harde waarheid achter de ogenschijnlijk goede bedoelingen van deze kloosterorde. 

Haar zoektocht neemt een bizarre wending als ze tijdens het filmen in Almelo op een vergeten en verborgen begraafplaats stuit op een voormalig terrein van de Goede Herder. In hoeverre is er een overeenkomst met de graven die eerder gevonden zijn bij kloosters in Canada en Ierland?

Ze pakken je naam af, geven je nieuwe kleding, leggen je het zwijgen op, sluiten de deuren achter je en laten je keihard werken in de naam van God.

Lies

vijftig jaar zwijgen

Na vijftig jaar zwijgen gaan oud-pupillen Lies Vissers, Joke de Smit en R. Riet het gevecht aan met de demonen uit hun verleden. Als kind zaten ze, samen met honderden andere meisjes, opgesloten in de kloosters van de Goede Herder waar ze verplicht moesten werken.

Ze eisen nu in een rechtszaak excuses, erkenning en een schadevergoeding voor wat hen door de nonnen is aangedaan. Documentairemaker Britta Hosman reist samen met Lies, Joke en R. Riet stad en land af om te reconstrueren wat zij en duizenden anderen tijdens hun jeugd hebben meegemaakt.

In de vijf tehuizen in Nederland worden van 1860 tot 1978, 20.000 meisjes met een moeilijke jeugd opgevangen. Wie kan het nog navertellen? Wat ligt er in de archieven verborgen? Het is een gevecht tegen de tijd. De laatste getuigen overlijden en steeds meer archief verdwijnt.

vergeten graven ook in Nederland

Wereldwijd duiken dezelfde verhalen op over de kloosters van de Goede Herder. Over dwangarbeid, misbruik én er worden kindergraven gevonden bij de huizen van de congregatie. Wanneer er in 2021 negenduizend anoniem begraven kinderen worden gevonden bij kloosters in Ierland en er overeenkomsten blijken te zijn met graven in Canada en Amerika zet dat de makers op het spoor.

Tijdens het filmen ontdekken de makers ook in Nederland vergeten graven op een voormalig terrein van de Goede Herder. Inmiddels zijn archeologen in opdracht van de gemeente Almelo bezig met een vervolgonderzoek. Een historisch demograaf onderzoekt op verzoek van de VPRO de sterftecijfers onder de toenmalige meisjes in de Goede Herder en komt tot een opmerkelijke conclusie.

We moeten dit verhaal in de tijd zien, het was een hele andere tijd. Mensen gingen anders met kinderen om.

Hubert Janssen, huidig directeur van de Goede Herder Nederland

waarom is er zo lang weggekeken?

De serie vertelt het verhaal vanuit het perspectief van beide partijen. Voor het eerst reageert de Goede Herder voor de camera. Voor de kloosterorde staat er tijdens het proces veel meer dan alleen haar imago op het spel, wanneer zij schuld erkennen kan er een lawine van rechtszaken volgen. In Nederland gaat het om 20.000 meisjes en wereldwijd om enkele honderdduizenden.

Waarom komt dit nu pas boven water en keek Nederland zo lang weg?

over de begraafplaatsen

Ieder van de vijf kloosters van de Goede Herder in Nederland had een eigen begraafplaats. Hier werden de nonnen begraven, maar ook de meisjes die ze opvingen: die werden door de nonnen overigens ‘verpleegden’ genoemd en ook wel ‘gevallen meisjes’.

Zoals je kunt zien in Meisjes van de Goede Herder is met in ieder geval drie van die begraafplaatsen iets vreemds aan de hand: ze herbergen veel meer stoffelijke overschotten dan dat je op basis van de aanwezige informatie zou verwachten. Hieronder delen we in het kort de bevindingen van de makers met je.

incomplete begraaflijsten Velp

Er zijn veel meisjes en jonge vrouwen overleden in Velp. Er staan op de begraaflijst, die niet compleet is, 143 namen tot 1938. Waarom en waaraan zij stierven is onbekend en moet verder onderzocht worden. Zo is ook niet duidelijk waarom er na 1938 geen jonge vrouwen meer op de lijst staan.

De Goede Herder heeft samen met een groep leden van de stichting Kinderdwangarbeid Meisjes Goede Herder (KMGH) een monument geplaatst op het kloosterkerkhof van Velp. Daaronder liggen kokers met begraaflijsten van de kloosters, die de VPRO ook heeft kunnen inzien.

De begraaflijst van Zoeterwoude ontbreekt, omdat de Goede Herder deze niet terug kon vinden in hun archief.

171 onbekende stoffelijke overschotten in Zoeterwoude-Leiderdorp

De begraafplaats in Zoeterwoude-Leiderdorp werd in 1971 geruimd door de gravendienst van Defensie. Gegevens, zoals begraaflijsten, waren niet aanwezig. Wel vond kapitein Geert Jonker, zoals in de serie te zien is, nog een papier over de ruiming destijds. 

Hierop staat dat de Moeder Overste van Zoeterwoude verzocht om veertig nonnen opnieuw te begraven op de begraafplaats in Bloemendaal. Maar tijdens de ruiming werden 211 stoffelijke overschotten ontdekt, waarvan niemand wist wie dat waren. Dit is toen ook niet onderzocht.

Researcher Irene Houthuijs vond een bevolkingsregister van het Goede Herder-klooster in Zoeterwoude terug en hierop stonden, net als in Velp, veel jong overleden vrouwen en meisjes. Historisch demograaf Rick Mourits van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) heeft dit register onderzocht. Hij is tot de conclusie gekomen dat er twee tot vier keer zoveel oversterfte in de leeftijdscategorie 15-35 jaar was bij de Goede Herder in Zoeterwoude-Leiderdorp dan in de rest van Nederland.

Lees meer:

vergeten begraafplaats Almelo

De tuinman van het klooster in Bloemendaal vertelt een opmerkelijk verhaal. In 1997 kreeg hij de opdracht om een groot gat te graven voor stoffelijke overschotten, vanwege het ruimen van de kloosterbegraafplaats in Almelo. 

Hij was twee dagen aan het graven, maar uiteindelijk kwam er slechts een klein zakje met botten uit Almelo.

Toen hij dat vertelde aan de VPRO-makers ontstond het vermoeden dat de begraafplaats in Almelo misschien niet volledig geruimd was. En dat die begraafplaats zich daar, zonder de uiterlijke kenmerken, nog steeds moest bevinden.

Grafdeskundige Leon Bok heeft de begraafplaats samen met de VPRO gevonden. De gemeente Almelo heeft toen proefsleuven laten graven, zoals te zien is in de documentaire.

Hierop is onderzoek gedaan door geologisch onderzoeksbureau Het Oversticht, in samenwerking met De Goede Herder. Op de begraaflijst die de congregatie heeft gedeeld met de VPRO staan 129 verpleegden. In het rapport van Het Oversticht wordt echter nu melding gemaakt van 56 verpleegden. 

Er zijn ondertussen getuigenverklaringen, zoals te lezen in het boek van journalist Christel Don (met tevens de titel De Meisjes van de Goede Herder), die vertellen dat er ook kinderen begraven werden naast het kerkhof. De begraafplaats in Almelo moet nog nader onderzocht worden.

Lees meer: 'Uitkomst onderzoek naar kloosterbegraafplaats' (Gemeente Almelo)

over de maker

Britta Hosman: 'Ik kende het verhaal uit Ierland, jonge meisjes die moesten werken in wasserijen en naaiateliers. Dat het bij ons in Nederland niet anders was dat maakt veel los. Hoe gaan wij om met ons verleden waarom worden sommige verhalen niet verteld of zo slecht gehoord?'

Britta Hosman (56) maakte diverse series en documentaires waaronder Het Duitsland van mijn moeder over haar eigen familiegeschiedenis en de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur over persvrijheid in Polen. Daarnaast werkte ze ook lange tijd als regisseur voor onder andere Tegenlicht en In Europa.