Ella Vogelaar

"Ik heb veel amateurisme meegemaakt in de PvdA-top, maar dit was goed geregisseerd." Zo luidde het cynische commentaar van Ella Vogelaar op het besluit van Wouter Bos om haar ten val te brengen als minister voor Wonen, Wijken en Integratie. Haar opvolger, Eberhard van der Laan, liep zich al warm in de coulissen. De enige die van niets wist, was zij.

Onze gast van vanavond, Ella Vogelaar, groeide op in Sint Philipsland in Zeeland, waar haar vader een veeteeltbedrijf had. Als eerste op het dorp ging ze naar de HBS en daarna naar de sociale academie De Horst in Driebergen - een rood bolwerk. Ze liet zich rekruteren door de CPN. Ze noemde het later beangstigend dat ze de schaduwzijden van het communisme niet tijdig had doorzien.

Via het vormingswerk voor werkende jongeren bracht ze het tot bestuurslid en voorzitter van de sociaaldemocratische onderwijsvakbond ABOP. Het voorzitterschap van de FNV ging op het nippertje aan haar neus voorbij. Sterke man Lodewijk de Waal wilde niet met haar samenwerken en ze verliet de vakbeweging "met een kras op haar ziel", zoals ze het zelf noemde.

Vervolgens ontdekten de werkgevers Vogelaar. Ze werd voorzitter van de brancheorganisatie van reïntegratiebedrijven, president-commissaris van Unilever Nederland en bestuurslid van VNO-NCW. Een linkse meid die door de ondernemers hogelijk werd gewaardeerd - zo iemand zag Wouter Bos graag toetreden tot het kabinet. Ze werd minister voor Wonen,Wijken en Integratie, WWI - zonder dat Bos haar genoeg geld meegaf.

De partijleider en de minister kregen het al snel met elkaar aan de stok over de toon die tegenover migranten moest worden aangeslagen. Polariserend en confronterend, vond Bos. Verzoenend en respectvol, als het aan Vogelaar lag. De minister slaagde er niet in haar wijkenbeleid ook in Den Haag over het voetlicht te brengen. Daar maakte Wilders haar voor knettergek uit en vreesden partijgenoten dat ze te veel in de softe hoek terecht was gekomen. Vogelaar begon een electoraal risico te vormen. Ongelukkige mediaoptredens bij Pauw & Witteman, GeenStijl en De Wereld Draait Door maakten het er in de ogen van Bos niet beter op.

November 2008 barstte de bom. Vogelaar kon volgens de partijtop niet langer gezagsvol en effectief functioneren. Zoals haar 's avonds in een achterkamertje werd meegedeeld. Schijnbaar ongebroken sloeg ze terug. Kon zij er wat aan doen dat de PvdA zo in de war was over de multiculturele samenleving?

De krantencommentaren na haar vertrek waren vernietigend. Ze kwam te verbeten over, ze had een cursus charisma nodig. Ze dronk alleen maar kopjes thee met imams en voerde een beleid van pappen en nathouden. Ze gedroeg zich horkerig en nam mensen tegen zich in.

Offerde de PvdA haar op het altaar van het oprukkende populisme? Faalde ze als minister? Hoe denkt ze daar zelf over? Luister de komende drie uur naar Max van Weezel in gesprek met oud-minister Ella Vogelaar – over het leven van een minister, wat eraan voorafging en wat erna komt.

Samenvatting eerste uur
Eerst vertelt ze wat ze doet sinds ze geen minister meer is. Ze schrijft aan een dagboek - en dat doet ze samen met haar partner Onno Bosma. Ze is al 26 jaar met hem samen. Het boek schrijven ze doordat zij vertelt en hij schrijft. Tijdens de anderhalf jaar dat ze minister was, had ze vaak ’s avonds geen tijd om dingen op te schrijven. Nu is die tijd er wel.

"Laten we naar juni 2006 gaan, als Wouter Bos belt om te vragen of zij minister wilde worden", zegt van Weezel, maar dan laat ze meteen weten dat de details over wat er gebeurd is daar in de kamer van Bos binnenkort in haar boek te lezen zullen zijn. Ze moet de verkoopcijfers van haar boek beschermen, zegt ze lachend – maar waar gaan we het dan wél over hebben?

Over de expertise die ze in huis had voor dat ministerschap bijvoorbeeld. Ze had voordien aan de wieg gestaan van de centra voor werk en inkomen en aan de wieg van de inburgeringscursussen – die ze als minister uiteindelijk zelf verder mocht vormgeven, maar die nog steeds niet succesvol zijn.

De belofte van haar opvolger Eberhard van der Laan die zegt dat het gaat lukken om 60.000 mensen per jaar aan het inburgeringsexamen te helpen, terwijl de cursuslokaaltjes nog steeds akelig leeg zijn, zou zij niet voor haar rekening durven nemen.

Ze beschrijft haar Turkse schoonmaakster, die analfabeet is in haar eigen taal, en die pas na een half jaar schroom zover te krijgen was om naar een cursus Nederlands te komen. Het zou ook helpen om gescheiden cursussen aan te bieden – zodat vrouwen wél Nederlands gaan leren of wél gaan zwemmen in plaats van niet, omdat de Haagse politici principieel vinden dat je geen scheiding tussen mannen en vrouwen moet maken.

Dat moment in juni 2006 nog een keer – ze had wel lang geaarzeld voor ze ja zei tegen Bos. "Ik had een prachtig leven", zei ze erover. Plannen om mooie reizen te maken met haar partner die tien jaar ouder is. En ook twijfelde ze over het Haagse politieke bedrijf – of dat wel de hare was.

Die praktijk viel later soms wel mee, maar op het punt van de integratiediscussie is er sprake van vervelende polarisatie en hijgerigheid. Kijk naar de debatten in de Tweede Kamer rond de overlast van een groepje Marokkaanse jongens in Gouda – de manier waarop dat gebeurt lost toch niets op. De politieke correctheid over de multiculturele samenleving is 180 graden gedraaid – de nuance wordt niet meer als bon ton ervaren. Uit schaamte dat er te lang gezwegen is over de negatieve aspecten. Doorgedraaid. Denk toch rustig na over wat je effectief kan aanpakken. Ze vond het schokkend partijgenoot Hans Spekman te horen zeggen dat je jongens die terugkomen in de wijk nadat ze zijn opgepakt moet vernederen – zij denkt niet dat dat effectief is.

Samenvatting tweede uur
De Partij van de Arbeid heeft zijn naam eer aan gedaan, zegt ze over de wijze waarop ze afgezet werd in november. Of ze hard voor elkaar zijn, is de vraag. "Nee, hárd is niet erg", zegt ze, "maar de manier waarop de laatste week rond mijn persoon een surrealistische wereld werd opgetrokken en een scenario voltrokken waar ik niks van wist, is niet nétjes", zegt ze, "laat ik het netjes zeggen".

Ze was op de Antillen en bij terugkomst werd haar voor de voeten geworpen dat ze geen aparte Antillianenindex wilde invoeren – een databank van probleem-Antillianen. "Terwijl", benadrukt ze, "iedereen binnen de partij weet wat ik aan het doen was" – dat het net zo praktisch is een algemeen registratiesysteem te hebben, want ook zij vindt dat je moet kunnen beoordelen of hulpverlening effectief is. Dus als meerdere hulpverleners met één jongen bezig zijn, moeten die dat van elkaar weten, maar daar heb je geen Antillianenindex voor nodig – zo blijkt nu ook wel, nu opvolger Van der Laan die aparte Antillianenindex niet invoert en niemand dat een probleem vindt. Dus het was een stok om de hond te slaan? Ja, zegt ze.

Dat was het op die donderdag 13 november, toen haar Blackberry meldde dat ze een ‘bila Wouter’ - een bilateraaltje met Wouter Bos - had en vervolgens een groep opgewonden journalisten trof die al wist wat zij nog niet wist. Dat ze een gesprek met Bos én fractievoorzitter Marriet Hamer en partijvoorzitter Ploumen had. Waar haar plompverloren werd meegedeeld dat ze kon opstappen.

"In Uniever gaat het netter?" vraagt van Weezel. In ieder normaal bedrijf gaat het netter, zegt ze, tenminste dat hoort zo. Van Weezel neemt de drie theorieën door waarom ze weg moest. De eerste, de officieel geformuleerde: dat ze niet meer gezagsvol en effectief kon functioneren. Ik herkende me daar niet in, zegt ze. Ik was een jaar bezig geweest om de financiering rond die wijken rond te krijgen, want dat was gewoon niet deugdelijk geregeld. Als ik er nu op terugkijk, zegt ze, heb ik het geld geregeld, en is het niet tot een breuk met de gemeentes en woningbouwcorporaties gekomen – dan vind ik dat ik het eigenlijk helemaal niet slecht vanaf heb gebracht. En er is elan en energie in die wijken zelf en er is nog nooit zo’n gemeenschappelijke agenda van de gemeentes met de corporaties geweest. Voorzitter Lilian Ploumen had erover dat corporaties en gemeentes klaagden over de minister, maar als ik dan vroeg wie dan werd het oorverdovend stil.

Theorie twee: er waren te grote tegenstellingen over haar opvattingen en die van de partij over integratie en de multiculturele samenleving. De nota-Ploumen komt ter sprake – waarin staat dat je als migrant zonder voorbehoud voor de Nederlandse samenleving moet kiezen. Het is een zin die bij Vogelaar veel vragen oproept en beetje vieze smaak in de mond geeft.

We waren gebleven op het moment in de zomer van dit jaar toen Wouter Bos een toespraak over integratie en de multiculturele samenleving hield waar haar naam niet genoemd werd. Opvallend.

De derde theorie, dat zij het te slecht deed in de media en daarom een electoraal gevaar was, komt in het derde uur wellicht nog aan de orde.