Jozias van Aartsen

Hij wordt vaak omschreven als charmant, ook als lastig in een hokje te duwen.

Is hij een politiek dier?

Of is hij min of meer vanzelfsprekend in de politiek terecht gekomen als zoon van een minister? Van de politieke geschiedenis van zijn vader hield hij in elk geval een gezond wantrouwen tegenover het CDA over. Hij koos voor de VVD. In hoeverre dat nog steeds zijn partij is, gaan we in dit Marathoninterview met Jozias van Aartsen horen van deze ex-fractievoorzitter van de VVD en ex-minister van Landbouw en Buitenlandse Zaken.

Als jonge rechtenstudent kwam hij al in VVD gelederen terecht, als assistent van Hans Wiegel in het begin van de jaren zeventig. Hij werd directeur van het wetenschappelijk bureau van de VVD, en draaide een flink aantal jaren mee in de top-ambtenarij op het ministerie van Binnenlandse Zaken. Toen werd hij minister van Landbouw in het eerste kabinet Kok en daarna met zichtbaar genot minister van Buitenlandse Zaken in het tweede kabinet Kok. Daarna kamerlid, vanaf 2003 fractievoorzitter. Vorig jaar, in de nacht van 7 op 8 maart na de voor de VVD slecht afgelopen gemeenteraadsverkiezingen, trad hij af als fractievoorzitter en werd weer gewoon kamerlid.

In augustus van 2007 liet hij Mark Rutte per brief weten dat hij zich niet meer kandidaat stelde voor een plek in de Tweede Kamer. Exit Jozias van Aartsen uit de actieve politiek. Hij hield zich vanaf toen opvallend stil.

Jozias van Aartsen is tegenwoordig burgemeester van zijn geboortestad: Den Haag.

Naar aanleiding van het nieuws van vanmorgen dat de melkplas is verdwenen, deelt de ex-minister van Landbouw een pluim uit aan de melkveehouders. En aan zichzelf, want hij ziet het feit dat de sector het goed doet ook als bewijs van zijn beleid van toen, dertien jaar geleden. Hij had toen al vertrouwen dat er nog wel toekomst in het boerenbedrijf zat.

'Geweldige mensen, die boeren,' zegt hij. Die beelden ziet hij weer voor zich. Waarop Ger Jochems, de interviewer, zegt heel andere beelden te zien: van boeren die de prille minister belagen. Van veel wantrouwen tegen de keurig sprekende en bewegende Van Aartsen die geen natuurlijke bondgenoot van de sector was. Terwijl de milieuhoek hem juichend binnenhaalde.

Later kreeg hij te maken met de varkenspestepidemie. En die crisis was ook een kans: de noodzaak om in te krimpen was nu wel duidelijk. De dichtheid van de bedrijven en veestapels móest worden teruggebracht. Pijnlijk om uit te leggen, maar hij deed het, zaaltje na zaaltje. U heeft wel eens gezegd 'het CDA heeft de boeren jarenlang belazerd', legt Ger Jochems hem voor. Dat ie het zó gezegd heeft weet hij niet meer, maar ja, het is wel waar dat het CDA de onaangename boodschap niet kon brengen, die konden niet anders dan het heersende stilstaande belang te dienen.
Er moest een buitenstaander als hij komen om er beweging in te brengen.

Dan is de vraag: is een onderzoek naar de Nederlandse rol bij de inval in Irak niet onontkoombaar? Na alles wat we nu weten, na alles wat er boven water is gekomen over bewust verkeerde informatie waarmee we de oorlog mee ingetrokken zijn? Als Kamerlid heeft hij de inval verdedigd, en als Kamerlid nam hij de stelling in dat hij niet voor een onderzoek was, omdat hij het onnodig vond, legt hij eerst nog eens uit.

Maar nu is hij inmiddels verbaasd dat de PvdA op dit punt de poot niet stijf heeft gehouden tijdens de kabinetsformatie. Want over de vorm valt te praten, maar gezien al het gedoe zegt Van Aartsen nu: 'Ja, het is verstandig om het wel te doen.'

Heeft hij als minister van Buitenlandse Zaken, wat hij tot kort voor de inval was, nooit signalen gehoord dat het te gebeuren stond? Tijdens zijn laatste bezoek als minister in Washington kreeg hij van Colin Powell te horen dat er geen plannen bestonden. Zijn houding toen was: als jullie het toch doen betrek Europa er dan bij, Frankrijk. Dat is niet gebeurd. Het drama Irak is niet zozeer de inval zelf, als dat er geen plan was...

Het bestuur van Irak zou in handen moeten zijn gekomen van de Verenigde Naties. En het heeft hem tot de dag van vandaag sterk verbaasd dat toen VN gezant Vieira de Mello werd vermoord in Bagdad de internationale gemeenschap op dat moment niet gezegd heeft: dit laten we niet gebeuren. Toen hadden Chirac en Schroeder moeten zeggen: we waren wel tegen de inval, maar nu pakken we het gezamenlijk aan. Dan was er kans geweest op tegenwicht tegen de Amerikanen. Komt dat onderzoek er?

'Nou, Balkendende heeft bij de kabinetsformatie bewezen dat hij het niet wou en niet wil en de PvdA heeft zich daar bij neergelegd. Dus hij zal blijven zeggen dat het er niet komt. En zonder medewerking van de regering kun je geen onderzoek doen.'

En dan de VVD! Sinds Van Aartsen vorig jaar de actieve politiek verliet, hebben we hem er in het openbaar niet meer over gehoord. We gaan terug in de tijd, naar 2005, toen van Aartsen samen met Mark Rutte een campagne opzette voor de gemeenteraadsverkiezingen. De sfeer was er een van 'we gaan ervoor!'

Met vreselijk veel plezier werkten ze bijvoorbeeld aan dat filmpje met een buigend roosje. Ze hadden daarbij afgesproken dat als het doel niet gehaald zou worden, van Aartsen zou terugtreden en Rutte zou opvolgen. Dus trad hij af als fractievoorzitter toen dat doel niet gehaald werd.

Vervolgens gaan de heren nog een stapje verder terug in de tijd. Toen van Aartsen in 2003 als fractievoorzitter werd gekozen, was dit niet tot genoegen van partijleider en minister van Financien Gerrit Zalm. Er was meteen spanning, vanaf het begin. En dan komt er het punt van het referendum over de Europese grondwet. Daarmee eindigden we het vorige uur.