Voor schrijver Witold Szabłowski, auteur van het boek 'Dansende Beren', zijn de bevrijde circusberen een metafoor voor de mensen in Oost-Europa. Zoals de beren nooit hebben geleerd voor zichzelf te zorgen, zo hebben Oost-Europeanen ook niet geleerd hoe met de nieuw verworven vrijheid om te gaan. En dat verklaart de heimwee naar het communisme.

De Poolse schrijver Witold Szabłowski schreef het boek Dansende beren, dat gaat over het menselijk verlangen naar de tijd van het communisme en het leren omgaan met de vrijheid. Zijn boek verwijst naar het reservaat waar de Bulgaarse beren nu verblijven. Het gaat best goed met ze, maar een onverwachte gebeurtenis of stress triggert de oude reflex en dan gaan ze op hun achterpoten staan en dansen als vanouds. 

De dansende beren zijn voor Szabłowski een metafoor voor de mensen in Oost-Europa. Zoals de beren niet weten hoe te overwinteren en voor zichzelf te zorgen, zo gaat dat ook bij veel Oost-Europeanen. Er is vooral bij ouderen veel heimwee naar het weliswaar onvrije, maar strak georganiseerde verleden. Met de vrijheid van het wilde kapitalisme weten ze zich geen raad.

De ex-mijnwerker

Als je voorheen in de Poolse steenkolenmijnen werkte, had je aanzien, dan wás je iemand. Mijnwerkers waren de best betaalde werknemers in Polen en mochten vooraan zitten in de kerk. Maar Europa wilde de kolenindustrie afbouwen en kolen uit andere landen waren bovendien goedkoper. Zo werden - met dank aan de vrije markt - de mijnen gesloten en verloren duizenden mijnwerkers hun baan en hun aanzien.

Als de mijnwerkers samen in het clubhuis proosten op de heilige Barbara, de beschermheilige van de mijnwerkers, hoor je hun longen piepen. De mijnen zijn weliswaar gesloten, maar 85 procent van Polen draait nog steeds op steenkool en dus blijft luchtvervuiling een groot probleem. Toch overheerst de weemoed en heimwee naar de tijd dat de mijnen nog draaiden. De mensen hier zijn veel kwijtgeraakt en hebben er weinig voor teruggekregen.

extra kijk- en leestips

De aflevering van In Europa laat zien dat veel Polen terugverlangen naar de hoogtijdagen van de steenkool. Maar uit dit artikel van de NOS blijkt dat er ook tegenstanders zijn, die nóg meer mijnen willen sluiten. Het land draait nog steeds grotendeels op steenkool. Hoe zit het nu precies?

Bekend gezicht uit de aflevering en groot fan van steenkool, Roman Janiszek, spreekt in dit artikel over hoe hij jarenlang met gevaar voor eigen leven deed aan illegale 'rathole mining'. In zijn dorp houden mensen ramen en deuren dicht om de dikke, vette laag stof die op de huizen neerdaalt buiten te houden, toch blijven ze stoken. Lees in het artikel meer over de Poolse verslaving aan steenkool.

Duurzame energie bestaat in Polen nauwelijks en de regering is niet van plan dat te veranderen. Toch organiseerde het land een klimaattop. Congresbezoekers van de COP24 in Katowice ademden drie tot vier keer de toegestane hoeveelheid fijnstof in wanneer ze in de pauze een 'frisse neus' gingen halen. Hoe kan dit?

Steenkool is schadelijk voor de gezondheid, onttrekt grondwater en het werken in de mijnen is gevaarlijk. Deze reportage geeft een duidelijk beeld van de schaduwzijde van het 'koninkrijk van de steenkool', Silezië. Ook hier zien we Roman weer, en neemt hij ons mee naar de gevaarlijke 'poverty pits'.

Witold Szabłowski bedacht de metafoor die centraal staat in de aflevering. De auteur van Dansende Beren is een bekroonde journalist en schrijver. In dit panelgesprek spreekt hij met Ian Buruma over zijn reizen door Turkije en het boek dat hij daarover schreef, het belang van moeilijke vragen stellen en waarom Polen er beter vanaf is gekomen dan sommige buurlanden. Rond de zestien minuten heeft hij het ook over zijn boek, Dansende Beren.

De ex-mijnwerker