De pop van Poetin

Bij het maken van een programma als In Europa - de geschiedenis op heterdaad betrapt kom je als redactie veel meer verhalen tegen dan je kunt gebruiken. We stuitten bijvoorbeeld op een Nederlands operatieteam dat in 1999 in het diepste geheim werd ingevlogen om Boris Jeltsin in leven te houden. Hij had het imago van dronkenlap, maar het feit dat hij zo wankel liep en moeilijk praatte was op z’n minst voor een deel te verklaren door zenuwschade, opgelopen bij een bypass-operatie in 1996.

De Nederlanders kregen te horen dat ze Jeltsin nog tenminste tot de jaarwisseling overeind moesten houden. Wat vreemd was, want de verkiezingen waren pas over een half jaar. Op 31 december kwam het bericht dat Poetin het stokje overnam, tot verrassing van de buitenwereld. Aha, dacht het operatieteam toen.

De geheime operatie was een succes, getuige een bericht in de Volkskrant van 19 november 1999 dat zo begint: ‘Zijn gebruikelijke brabbelige uitspraak, zijn slingerende loopje en zijn gedesoriënteerde blik ontbraken, maar president Jeltsin van Rusland deed zijn reputatie toch eer aan door de bijeenkomst van de OVSE in Istanbul vroegtijdig te verlaten.’ Maar bij zijn afscheidsspeech, zes weken later, was van die nieuwe energie niets meer te merken, kijk maar.

We wilden aanvankelijk ook iets met filmmaker Vitali Manski. Die werkte tijdens de millenniumwisseling voor het Kremlin en kreeg de opdracht om alles achter de schermen vast te leggen. Hij stond dus overal met zijn neus bovenop. Destijds maakte hij een montage die Poetin’s goedkeuring kon wegdragen.

Maar hij bewaarde ook het ruwe materiaal. Afgelopen jaar maakte hij hier de documentaire Putin’s Witnesses van, uitgezonden bij de VPRO, waarbij hij zichzelf de vraag stelt of zijn rol als chroniqueur hem niet ook medeplichtig maakt aan de ijzeren greep die Poetin op het land kreeg. Zeker een aanrader, en nog te zien via NPO Start Plus.

Lees ook het recente interview met Manski in de digitale VPRO Gids, waarin hij onder meer dit zegt:  ‘De laatste regeerperiode van Jeltsin, vanaf 1996, stond al niet meer in het teken van de ontwikkeling van Rusland. Alle energie werd gestoken in het script, de film en de casting van de acteur die de rol zou kunnen spelen van opvolger van Jeltsin.'

Een nieuw, door Koekli geïnspireerd programma, waarin de ‘poppen’ zijn gemaakt met software, moesten we ook laten liggen. Het heet Zapovednik. Dat betekent zoiets als reserve, wildreservaat of nucleaire exclusiezone en het wordt met Russischtalige acteurs opgenomen in de Letse hoofdstad Riga. Poetin speelt de hoofdrol in iedere aflevering, maar in plaats van binnenlandse aangelegenheden (zoals bij Koekli) gaat het in deze serie vooral om het internationale politieke toneel. In dit filmpje stelt het programma zich voor.

Toen Poetin net aan de macht was, zonk de nucleaire onderzeeër Koersk. De nieuwbakken president had het spel met de media nog niet helemaal onder controle, bleek toen. 

Daarvan getuigt een rampzalige ontmoeting met de nabestaanden van de overleden Koersk-slachtoffers in de zomer van 2000. Veel familieleden waren woedend. Een moeder werd in haar emotionele betoog onderbroken doordat ze, zichtbaar voor de camera, een verdovende spuit in haar arm kreeg. De pers werd verzocht de zaal te verlaten. Maar de beelden zijn er nog. Een publicitaire ramp waar Poetin – toen vier maanden president – van heeft geleerd. Voortaan zou hij de volledige controle houden bij dit soort publieke aangelegenheden. Hoewel je je kunt afvragen hoe handig zijn reactie was toen de Amerikaanse presentator Larry King hem een paar weken later vroeg wat er met de Koersk gebeurd was.

En zo kwamen we nog meer boeiend materiaal tegen. Te veel om op te noemen. Maar vooruit, hier nog een uitsmijter: een merkwaardige reclame voor een pizzarestaurantketen met oud-Sovjetleider Michail Gorbatsjov.