Met de grond gelijk gemaakt

Reinhard Heydrich ligt nog niet eens in de grond als zijn collega Karl Hermann Frank en Adolf Hitler ertoe besluiten zijn dood te vergelden. Wie ook maar enige betrokkenheid bij de aanslag heeft zal worden vernietigd – en de bewijslast ligt niet hoog. Een verdachte brief van een man aan zijn minnares tekent het doodvonnis van het hele dorp Lidice. Op 10 juni 1942 wordt het dorp met de grond gelijk gemaakt: de mannen vermoord, vrouwen en kinderen afgevoerd, de huizen in brand gestoken.

Na de oorlog werd het dorp herbouwd, net naast de plaats waar het oude Lidice stond. Dat is nu een herdenkplek.

Na Lidice volgde Ležáky. Ook hier sloegen de Duitsers genadeloos toe, nadat zij een radio vonden die in verband stond met ‘Operation Silver A’: een verzetsgroep die vanuit Ležáky en nabijgelegen dorpen acties uitvoerde tegen de bezetter. Op 24 juni 1942 werd Ležáky omsingeld door ongeveer vijfhonderd SS’ers: dezelfde nacht nog werden de volwassen inwoners afgeslacht, de kinderen afgevoerd naar concentratiekampen. Wat er van het dorp overbleef, werd in 1943 verder vernietigd: Ležáky is daarna nooit meer herbouwd.

Wellicht het bekendste dorp dat niet meer is. Op 10 juni 1944, vier dagen na D-Day, omsingelt het bataljon van SS-Sturmbannführer Adolf Diekmann het Franse dorpje Oradour-sur-Glane. De dagen ervoor zijn getekend door Franse verzetsdaden, waaronder de ontvoering en moord op Diekmans collega Helmut Kämpfe.

Oradour-sur-Glane betaalt daarvoor de prijs: alle inwoners, zo’n zeshonderd, worden gesommeerd te verzamelen op het plein voor een identiteitscontrole. De vrouwen en kinderen worden opgesloten in een kerk, die prompt wordt opgeblazen. De mannen worden neergeschoten – eerst in de benen, zodat ze niet in actie kunnen komen of vluchten, daarna nog een kogel om ze af te slachten.

In een paar uur wordt Oradour-sur-Glane van de kaart geveegd: net als Lidice is het verderop herbouwd en doen de ruïnes nu dienst als gedenkplaats aan de verschrikkingen van de oorlog.

Oradour-sur-Glane is lang niet het eerste Franse dorp dat vernietigd wordt tijdens een oorlog. Gedurende elf maanden in 1916, bij de alles verwoestende slag om Verdun worden welgeteld negen dorpen met de grond gelijk gemaakt: Beaumont-en-Verdunois, Bezonvaux, Cumières-le-Mort-Homme, Douaumont, Fleury-devant-Douaumont, Haumont-près-Samogneux, Louvemont-Côte-du-Poivre, Ornes en Vaux-devant-Damloup. Drie worden er na de oorlog herbouwd, de andere zes ‘bewaard’, en allen verklaard tot ‘village mort pour la France’ (‘een dorp gestorven voor Frankrijk’): ze bestaan nog steeds, maar kennen geen inwoners, slechts drie gemeenteraadsleden die de gedenkplaatsen overzien.  

Het fenomeen van het gesneuvelde dorp is niet enkel voorbehouden aan de Eerste of Tweede Wereldoorlog. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) vormt Belchite een van de strijdtonelen tussen de Republikeinen en de Nationalisten, die onder leiding staan van generaal Fransisco Franco. Tijdens bloederige gevechten in de zomer van 1937 wordt het dorpje nagenoeg verwoest en sterven ruim drieduizend Spanjaarden. Na de oorlog besluit Franco, dan alleenheerser, dat de ruïnes van Belchite dienst zullen doen als monument aan de ongekende macht van zijn troepen. Die functie heeft het nu nog, al is dat wellicht niet meer zoals Franco bedoelde.

En helaas: de geschiedenis herhaalt zich. In 1948 worden talloze Palestijnse dorpen vernietigd tijdens de Arabisch-Israëlische Oorlog: in sommige gevallen nemen Joodse immigranten de plek in van de oorspronkelijke bewoners, in andere gevallen zijn de dorpen compleet weggevaagd.

In 1968 voeren Amerikaanse soldaten één van de gruwelijkste oorlogsmisdaden ooit uit, als zij nagenoeg iedereen in het Vietnamese Mỹ Lai afslachten.

In 1999 wordt het dorpje Ćuška in Kosovo uitgemoord, de huizen in brand gestoken.

In 2016 eindigt (voorlopig) de strijd om de Syrische stad Aleppo, nagenoeg platgebombardeerd, met tienduizenden slachtoffers.