Dit land ligt op de belangrijkste route tussen Rusland en Europa. De blik is altijd gericht geweest op Rusland, maar daar lijkt verandering in te komen. En: meer dan de helft van dit land is radioactief besmet door de Tsjernobyl-ramp. Hoe gaat het land hiermee om?
Wit-Rusland wordt vaak wel de laatste dictatuur van Europa genoemd. Maar is dat ook wel zo?
het ware gezicht
update: 28 mei 2021
Op de arrestatie van de Wit-Russische journalist en activist Roman Pratasevitsj op 23 mei 2021 is wereldwijd met grote verontwaardiging gereageerd. Jelle Brandt Corstius bezocht Wit-Rusland in 2015 om deze aflevering in de reeks Grensland te maken. Jelle: 'Er is in de tussentijd wel wat veranderd daar. Toen wij daar waren in 2015 was het ook een autoritair land maar niet te vergelijken met hoe de situatie nu is. Er vielen geen doden en er waren geen grootschalige demonstraties en arrestaties.
'Het was wel moeilijk om daar te filmen – je wordt als journalist eigenlijk altijd wel lastiggevallen in je werk, als je überhaupt al binnen komt in een land en een vergunning krijgt voor opnames – maar we hebben toen gewoon mensen kunnen spreken. Al merkte je wel dat mensen toen al bang waren om zich uit te spreken over politiek. Ik probeer altijd wat spontane scènes te filmen met mensen op straat maar dat was lastiger in Wit-Rusland.'
'Loekasjenko’s macht was aan het wankelen en op dat moment leek het echt zo’n Ceaușescu-moment; dat zijn dagen geteld waren. Daar wilden we verslag van doen.'
In augustus 2020 reisde Jelle opnieuw af naar Wit-Rusland: ‘We wilden een special maken over Wit-Rusland omdat er toen zoveel tegelijk gebeurde. Het was vlak na de presidentsverkiezingen en er waren grootschalige demonstraties gaande. Loekasjenko’s macht was aan het wankelen en op dat moment leek het echt zo’n Ceaușescu-moment; dat zijn dagen geteld waren. Daar wilden we verslag van doen.
'We zijn met een ploeg naar Minsk gevlogen maar het land niet binnen gekomen. Die nacht brachten we door in een soort cel op het vliegveld en de volgende dag zijn we op de eerste vlucht terug naar Amsterdam gezet. Heel jammer, al hield ik wel rekening met die mogelijkheid. Voor mij was het wel een punt om na te denken over mijn toekomst. Reizen zat er voorlopig echt niet in vanwege corona. Het was voor mij tijd om het roer flink om te gooien.'
Welk pad Jelle is gaan volgen, daar lees je hier binnenkort meer over.
Op de dag van de uitzending van Grensland over Wit-Rusland waren daar verkiezingen. Die zijn voor de vijfde keer op een rij gewonnen door de 61-jarige president Loekasjenko. Hij is al sinds 1994 aan de macht won net als voorgaande keren ruimschoots (87 procent) Met meer dan 80% van de stemmen kun je worden herkozen. Vanuit het Westen lopen economische sancties tegen Wit-Rusland vanwege de slechte mensenrechtensituatie in het land en het gebrek aan democratie. Journalist Franka Hummels was recent nog in Wit-Rusland en vertelt over deze voor velen onbekende en blinde vlek op de Europese landkaart.
nobelprijswinnares uit Wit-Rusland
Wit Rusland levert in ieder geval één goed export product af: boeken. Een paar dagen voor de uitzending van Grensland werd de 112e Nobelprijs voor Literatuur toegekend aan de 67-jarige Wit-Russische schrijfster Svetlana Alexijevitsj.
De jury zegt dat ze de emoties heeft vastgelegd van historische gebeurtenissen door interviews met duizenden getuigen. Zo heeft ze een nieuw literair genre gecreëerd, stelde juryvoorzitter Sara Danius na de bekendmaking. "Ze belicht het lijden en de moed van mensen in onze tijd van alle kanten", schrijft de jury.
Onderzoeksjournaliste Svetlana Alexijevitsj werd op 31 mei 1948 geboren in de Oekraïense stad Ivano-Frankovsk. Beide ouders waren onderwijzers. Alexijevitsj heeft na school ook een poosje voor de klas gestaan. Na haar afstuderen als journaliste, in 1972 in Minsk, begon ze bij een lokale krant in Brest, dichtbij de Poolse grens. Later keerde ze terug naar Minsk.
Reactie Katja de Bruin, boeken-redacteur vpro-gids
Niet geheel onomstreden keus want misschien niet primair een bekroning vanwege literaire kwaliteiten. Ik citeer een tweet van Tilly Hermans: ‘Heb r de pest in dat Nobelprijscomite zo politiek-correct toekent.’ Daar tegenover staat een tweet van Persis Bekkering (Volkskrantrecensente): ‘Sinds jaren weer eens een echt politieke schrijver die de Nobelprijs wint, na jaren van peinzers als Modiano en Transtromer.’
Ik heb nooit iets van haar gelezen maar Michel Krielaars gaf haar laatste boek in NRC vijf sterren. Hij kan het weten. Ze is dus ongetwijfeld een uitstekende keus. Bovendien heel goed dat er weer een vrouw is bekroond.
____________________________________
In Nederland verschenen Het einde van de rode mens (De Bezige Bij, 2014), Wij houden van Tsjernobyl (Mets & Schilt, 2005) en In de ban van de dood (Pegasus, 1993).
In maart besprak het boekenteam van Argos haar boek Het einde van de rode mens (zie teaser). Ze laat erin honderden getuigen aan het woord over hun leven tijdens en na de Sovjet-Unie: goede mensen en minder goede mensen; schuldigen en slachtoffers; aanhangers van de perestrojka en hardleerse stalinisten. Met een opmerkelijke openheid vertellen zij hoe de omwenteling van 1991 hun levensloop beïnvloedde, hoe hun wereldbeeld veranderde, hoe ze op zoek moesten naar een nieuwe identiteit.
Vanwege haar kritiek op het regime verbleef Alexijevitsj een aantal keren noodgedwongen langere tijd in het buitenland, o.a. in Italië, Frankrijk, Duitsland en Zweden. Sinds 2012 woont ze weer in Wit-Rusland.