De duiders krabben zich achter hun oren. Hoe Trump nog te verklaren?

Aandelenbeurzen storten wereldwijd in elkaar, vrienden worden tot vijanden verklaard en de bestaande orde verandert in chaos. Dat kan toch niet zijn bedoeling zijn?
 
Een boek dat tijdens mijn correspondentschap vaak op reis in de tas ging, heeft de fascinerende titel: Afrika werkt. Wanorde als politiek instrument (1999). Daarin leggen de schrijvers meesterlijk uit hoe chaos in falende staten niet een onbedoeld bijproduct is van kleptocraten.

Chaos is het doel. Chaos is geld, mits je de juiste contacten hebt.

Degene die me dat ooit het beste uitlegde, was een man die ik voor het eerst tegenkwam bij een stoplicht in de hoofdstad van Zimbabwe, Harare. Op het trottoir stonden lange voedselrijen. De schappen van de winkels waren leeg. De hyperinflatie in Zimbabwe was zo dramatisch dat je voor een tasje boodschappen met een kruiwagen vol Zimbabwaanse dollars naar de supermarkt moest.

Maar naast mijn huurauto stond een glimmende Rolls Royce. Achter het stuur zat een man in pak en een zonnebril op.

‘Wie is dat?’, vroeg ik aan mijn Zimbabwaanse medepasagier.
‘Dat is Phillip. Phillip Chiyangwa, de neef van president Mugabe.’

Om Trump te begrijpen moet je niet de methode van de politieke wetenschappen gebruiken, maar van de criminologie. De president als capo dei capi. Die criminalisering van de staat zag je het duidelijkst ten tijde van Jacob Zuma, de ontslagen president van Zuid-Afrika. Hij werd al van corruptie (en verkrachting) beschuldigd voor hij in 2009 president werd.

Daarna ging het hard. Zuma hevelde het bestuur van het land over naar drie zakenvriendjes, de Indiase gebroeders Ajay, Atul en Rajesh Gupta. 

Zij slaagden er niet alleen in om de meest lucratieve overheidscontracten binnen te halen: ze bepaalden wie minister mocht worden, wie staatssecretaris. In Zuid-Afrika wordt deze illegale overname van de staat State Capture genoemd.

In Amerika heeft dit proces ook twee woorden: Elon Musk. Zijn Ministerie van Regeringsefficientie had evengoed in het Zuid-Afrika van Zuma kunnen staan.

• Het hierboven genoemde boek Africa Works, Disorder as Political Instrument (1999) is van Patrick Chabal en Jean-Pascal Daloz. Hier en daar nog te vinden in de ramsj bij de boekhandel, of vast en zeker als tweedehands exemplaar te vinden op het internet.
• De aflevering van de serie Dwars door Afrika met Phillip Chiyangwa, die ons vanuit zijn Rolls Royce de zakenwereld van Zimbabwe uitlegt, is te bekijken op NPO Start.
• Een beetje vroeg, maar goed voor om in de agenda te zetten: vanaf 18 april is de tentoonstelling van de World Press Photo 2025 weer te bezoeken in De Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam. In The Guardian alvast een reeks winnaars in de categorie 'Regional Images'.
• In de Engelstalige versie van de Franse krant LeMonde deze week een analyse van de beslissing van de regering-Trump om toch het omstreden en megalomane gaswinningsproject van TotalEnergies in Mozambique financieel te steunen. Wij spraken vorig jaar in 'Achter de Frontlinie' over de Nederlandse betrokkenheid bij de bloedige oorlog die in Mozambique gevoerd wordt om controle te krijgen over het gas in de grond.
• Declan Walsh, de chief Afrika-correspondent voor The New York Times, reisde met fotograaf Ivor Prickett naar de Soedanese hoofdstad Khartoem. Die werd op vorige week opgeëist door het Soedanese leger, die na een vuurgevecht bij het presidentiële paleis de laatste stijders van de Rapid Support Forces wist te verslaan. Een indrukwekkende reportage.
• En er is natuurlijk ook weer een nieuwe 'Achter de Frontlinie' om te beluisteren. Deze keer sprak ik met schrijver en columnist Babah Tarawally, over zijn moederland Sierra Leone. Hij vertelt in ons gesprek over de kush-epidemie in het West-Afrikaanse land, en hoe die onlosmakelijk verbonden is met de Nederlandse drugshandel.

Tot slot hebben we geweldig nieuws: we zijn genomineerd voor De Tegel in de categorie Buitenland, met ons tweeluik over Nieuw-Caledonië. Dit waren de laatste twee afleveringen van het vorige seizoen Frontlinie: De strafkolonie, uitgezonden op 20 oktober, en De groene illusie, van 18 december. De uitreiking van De Tegel vindt plaats op maandag 28 april in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag.

Namens de hele redactie wil ik ook de andere genomineerden feliciteren, die stuk voor stuk urgente en prachtige verhalen hebben gemaakt. Een overzicht van alle genomineerde producties vind je hier.

Zoals altijd: bedankt voor het lezen, kijken en luisteren, en tot de volgende,
Bram Vermeulen