Terug naar Kosovo

© VPRO

1 december 2024

Na vijfentwintig jaar ben ik weer eens terug in Kosovo. Ik kijk mijn ogen uit. De hoofdstad Pristina laat zich ’s avonds aankondigen door een verzameling felverlichte shoppingcentra langs de hoofdweg: Albi Mall, Royal Mall, Prishtina Mall, City Park, Central Park. De grijze oostblokstad die Pristina tot lang na de NAVO-bombardementen eind jaren negentig was, lijkt samen met het Servische leger verjaagd.

Dit is nu klein Amerika.

De lichtbakken herinneren me aan Irak, tien jaar nadat de Amerikanen daar binnenvielen. Vooral de noordelijke stad Erbil heeft diezelfde vibe: winkelcentra, eenvormige woonwijken met gazonnetjes en fonteinen, waarin Irak nog maar moeilijk te herkennen is.

Ik zeg niet dat die oorlogen uiteindelijk daarom draaiden, om van deze landen dezelfde consumptiemaatschappijen te maken als Amerika en Europa. Maar je zou het bijna wel gaan denken.

© Armend Nimani / AFP

Het stadsgezicht van Pristina, Kosovo, 22 maart 2024

De etnisch Albanese meerderheid in Kosovo is Bill Clinton nog altijd dankbaar voor de bombardementen en het verdrijven van het Servische leger. Op de Bill Klinton Bulvari hangt zijn lachende gezicht op een poster over 4 verdiepingen uitgerold. Pal naast de Hillary Clinton Boetiek. Veel Albanese kinderen die in 1999 werden geboren heten Bill Clinton. Of Tony Blair.

Alleen ten noorden van de rivier de Ibar, in Noord-Mitrovica waar de overgebleven Serviërs in de meerderheid zijn, hangen posters van Donald Trump op de muur. Hier willen ze niks met een onafhankelijk Kosovo te maken hebben en hopen ze dat Trumps isolationisme dit Amerikaanse project zal laten zinken.

Het lijkt me sterk, maar je hoort er veel Serviërs over dagdromen.

© Stringer / AFP

Een poster van Trump met de Amerikaanse en Servische vlag, 6 november 2024

een welbekend verhaal

Aan deze kant van de rivier horen we steeds dezelfde geruchten. Dat Servische vrouwen hier worden nagefloten en nagezeten door Albanese mannen sinds de brug over de Ibar-rivier is geopend voor voetgangers. 

Het nieuws stond zelfs in een Servische krant. 'Dit had zo een welbekend verhaal over geweld tegen vrouwen kunnen zijn, ware het niet dat alle vrouwen Serviërs zijn en de agressors, zonder uitzondering, Albanezen’, schrijft de krant. De krant vraagt niet om wederhoor aan de andere kant van de rivier. Maar 'de connotatie is overduidelijk', vindt de krant: Albanezen willen Servische vrouwen domineren, zoals ze dat politiek ook al is gelukt.

Toen ik het hoorde moest ik denken aan Zuid-Afrika, waar de apartheidsideologie voortkwam uit de noodzaak om zwarte mannen onder controle te houden. En de
wijdverbreide, achterliggende angst dat zwarte mannen zich zonder die strikte scheiding van rassen aan witte vrouwen zouden vergrijpen.
In Mitrovica was de gesloten brug over de Mitrovica-rivier jarenlang een instrument van een andere apartheid, tussen de christelijke Serviërs en (voornamelijk) islamitische Albanezen. In plaats van de beschuldigingen te checken en wederhoor te vragen aan de andere kant van de rivier, koos de krant voor het uitvergroten van een politieke wens: om de brug dicht te houden en contact tussen de twee gemeenschappen te voorkomen.
© Georgi Licovski / EPA

Een vrouw loopt langs een muur in Mitrovica, met een afbeelding van een militie, drie Servische vlaggen en de tekst: 'dit land is het waard om voor te vechten', 20 april 2024

In de laatste aflevering van onze podcast Achter de Frontlinie verbaast Al Jazeera-correspondent Step Vaessen zich over het verzuim van veel Nederlandse collega’s om de feiten te achterhalen, tijdens de rellen in Amsterdam. Toen Vaessen om half zes ’s ochtends op de Dam stond, was het daar muisstil en was er geen enkele andere journalist te bekennen. Maar de framing van wat er zou zijn gebeurd, lag toen al uren in handen van een politicus met een heel groot politiek belang: de van oorlogsmisdrijven verdachte premier Bibi Netanyahu.

Daarom geloof ik nog steeds volmondig en met hart en ziel in de being there-journalistiek. Niet analyseren vanachter een comfortabele talkshow-tafel, maar gewoon zelf de deur uit om uit te zoeken wat er aan de hand is.

Lees-, kijk- en luistertips van de redactie

  • In een nieuwe aflevering van Frontlinie onderzoeken we de schaduwkant van de groene revolutie. De Europese Green Deal belooft af te rekenen met de vervuiling en de mensenrechtenschendingen van de fossiele industrie. Maar de race voor de grondstoffen die nodig zijn voor batterijen in bijvoorbeeld elektrische auto’s, blijkt eveneens op grote schaal natuur te vervuilen te vernietigen. Om de groene revolutie mogelijk te maken moeten we de komende dertig jaar meer gaan graven dan we in de afgelopen 70.000 jaar hebben gedaan. Kijk De groene illusie nu al op NPO Start.
  • Een nogal bizar verhaal in The New York Times, over hoe het Israëlische leger de nabestaanden van gesneuvelde soldaten aanbiedt postuum sperma te extraheren en in te vriezen, voor eventuele toekomstige (klein)kinderen. Een interessant medisch-ethisch dilemma, getipt door onze trainee Laura.
  • Twee landen in zuidelijk Afrika die je wat ons betreft in de gaten moet houden. In Mozambique wankelt de vijftig jaar durende almacht van regeringspartij Frelimo en wordt nu al weken geprotesteerd tegen verkiezingsfraude. Voor het laatste nieuws, volg Zitamar. En, in Namibië, lijkt eenzelfde soort revolte uit te breken tegen regeringspartij Swapo, al vierendertig jaar aan de macht. Bij de verkiezingen zijn grote onrechtmatigheden gemeld en lijkt een Mozambique-scenario in de maak Lees er meer over in The Daily Maverick.
  • De offline-tip van deze week komt van redacteur Marjolein. In de academische boekhandel Athenaeum op het Spui in Amsterdam, wordt zondagmiddag 1 december om 14.00 uur een ode gebracht aan de legendarische schrijver James Baldwin. Er wordt stilgestaan bij zijn leven en werk als icoon van de zwarte en LHBTIQ+ gemeenschap. Met optredens van Dichter des Vaderlands Babs Gons, kunstenaar J.G. Basdew, schrijver Rashid Novaire, schrijver en spoken-word artiest Djé-rimo Holle en dichters Bernice Vreedzaam en Roma Simiyu.

Fijne zondag en tot de volgende,

Bram Vermeulen