Ik vloog deze week voor een nieuwe aflevering van Frontlinie naar Gambia, aan de kust van West-Afrika.

Bij aankomst op het vliegveld van Banjul moest ik mijn vingers op een scanner leggen. Eerst de rechterhand, toen de linkerhand en de duimen. En toen nog even glimlachen voor de webcam.

Als ik het me goed herinner verschenen deze biometrische apparaatjes zo’n vijf jaar geleden voor het eerst op de internationale vliegvelden van Afrikaanse landen.

Ongeveer rond dezelfde tijd dat in de Europese Unie de roep om een harde aanpak van migratie uit Afrika van de daken werd geschreeuwd.

Een bedrijf dat veel van die biometrische apparatuur voor vliegvelden levert is de Thales Group, die er mee adverteert op de website. Thales kennen we ook van de chipcardpoortjes op Amsterdam Centraal en alle andere treinstations in Nederland.

We kennen ze ook van wapenleveringen aan tal van oorlogsgebieden, zoals Jemen.

Volgens mensenrechtenorganisaties als het ECCHR leverde Thales onder meer het trackingsysteem voor lasergeleide raketten van Saoedi-Arabië, die er burgers mee bombardeert in Jemen. Dit soort bedrijven verdienen dus zowel aan oorlogen als aan het tegenhouden van vluchtelingen als gevolg van die oorlogen.

Wapenbedrijven als Thales, met vestigingen in Frankrijk en Nederland, zijn ook actief betrokken bij de Europese aanpak van wat ‘de migratiecrisis’ wordt genoemd.

Het kantoor van de belangrijkste lobbygroep voor de wapenbedrijven, EOS, zit op 450 meter van het Europees parlement in Brussel. Volgens dit onderzoek van Stop Wapenhandel gaven de lidstaten van de Europese Unie tussen 2011 en 2020 toestemming voor de export van wapens ter waarde van 283 miljard euro.

Dat is dus vóór de oorlog in Oekraïne uitbrak.

De belangrijkste landen die daaraan verdienden zijn Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk. Landen dus waarin de afgelopen jaren de roep om verharding van anti-migratiemaatregelen steeds luider werd.

De invloed van de wapenlobby is aanzienlijk, ook op Nederlands beleid.

Zo werd de lobbygroep voor de wapenindustrie NIDV in 2020 door de Nederlandse regering uitgenodigd om aan te schuiven bij de gesprekken over de ontwikkeling van de Defensie Vision 2030.

De Europese wapenindustrie ontving ook in dat jaar 5,7 miljard euro van de zogenaamde European Peace Facility. Hoewel de naam anders doet vermoeden, financiert deze organisatie militaire operaties van de EU in Afrika, schrijft de organisatie Stop Wapenhandel.

De bedrijven leveren tevens de research die wordt gebruikt om ‘de migratiecrisis’ op te lossen.

Militaire oplossingen dus voor humanitaire problemen.

Daar moest ik even aan denken toen ik mijn vingerafdrukken liet scannen op het vliegveld van Banjul.

Nou kun je denken: ach ja, wapenbedrijven zijn een noodzakelijk kwaad in de wereld.

Zonder hen zou Oekraïne al lang onder controle van de Russen staan.

De oorlog in Oekraïne heeft de wapenbedrijven momentum gegeven, niet alleen in dat deel van de wereld. Het budget voor de European Peace Facilty – dus voor militaire operaties in Afrika – is inmiddels verdubbeld tot twaalf miljard euro.

We zagen de afgelopen week de aftocht van dat beleid. Het Franse leger moest zijn biezen pakker in Niger, nadat de Fransen ook al uit Mali en Burkina Faso werden verjaagd.

Uit de regio Timboektoe, in het noorden van Mali, kwamen foto’s van militaire voertuigen, raketinstallaties en wapenarsenalen die werden buitgemaakt door de alliantie van Toearegs en Al Qaeda, die in 2012 nog door het Franse leger uit Noord-Mali werden verjaagd.

Het Afghanistan-scenario herhaalt zich daar. Net als de Taliban wachtten deze groeperingen geduldig op de dag dat Westerse mogendheden genoeg hebben van hun buitenlandse avontuur.

Ze hebben de tijd.

Uit onderzoek van Oxfam Novib bleek deze week dat Europese regeringen geld dat voor ontwikkelingshulp aan Afrikaanse landen was bestemd, hebben gebruikt om migranten af te schrikken.

Van de tachtig miljard die de EU beschikbaar heeft gesteld voor ontwikkelingsgeld, is zeker tien procent gebruikt voor het tegenhouden van migranten.

‘Europese overheden, inclusief de Nederlandse, lijken vastbesloten om migratie tegen te gaan met geld dat bedoeld is voor armoedebestrijding en het tegengaan van ongelijkheid in met name Afrika,’ zei Evelien van Roemburg, van Oxfam Novib. Het nieuws zorgde voor opvallend weinig verontwaardiging in Den Haag.

Na aankomst in Gambia sprak ik met een jongen van 24, Sama Tamba. Hij bracht de afgelopen maanden in Tunesië door, in de hoop vanuit daar Europa te bereiken.

Sama Tamba werd zijn huis uitgezet, sliep weken op straat, werd in elkaar geslagen door Tunesische knokploegen en vervolgens door de grenspolitie gedumpt in de woestijn aan de grens met Libië. Een aantal van zijn kameraden kwam om van de dorst.

Nadat hij werd gerepatrieerd naar Gambia, vertrekt hij vandaag weer richting Tunesië.

‘Pas als het me lukt om Europa te bereiken kan ik trots zijn op mezelf,’ legde hij uit.

Hij heeft drie broers, die in Italië, Spanje en de Verenigde Staten wonen. Zijn broers hebben in Gambia indrukwekkende huizen gefinancierd voor hun achterblijvende familie.

Dat zal hem ook lukken.

Voor zijn vertrek vroeg ik hem of hij nog iets had meegekregen van het bezoek van premier Rutte aan Tunesië afgelopen juli. Hij beloofde toen namens de EU één miljard euro aan de Tunesische dictator Saied om migranten als hij tegen te houden.

Sama Tamba moest er hartelijk om lachen. ‘Dat gaat nooit werken. Hij had het geld beter hier in Gambia kunnen uitgeven om een fabriek te bouwen. Dan was ik misschien wel thuis gebleven.’

Zijn woorden zullen Rutte nooit bereiken.

Van één ding kan onze vertrekkende premier zeker zijn.

Al die miljarden euro’s die werden uitgegeven om migratie te stoppen haalden misschien weinig uit, maar er zijn een paar mensen schathemeltjerijk van geworden.

Never waste a good crisis.

In elk geval goed voor ondernemers.

• Een boek dat een mustread is voor Frontlinie-lezers is Hoe migratie echt werkt, van Hein de Haas. Hier te horen in gesprek met NPO Radio 1. Het boek is goed getimed nu politici in de aanloop van de verkiezingen weer veel onzin over migratie spuien. De Haas prikt tal van mythes door, niet alleen de rechtse mythes maar ook de linkse zoals het verband tussen klimaatverandering en migratie (is er niet).
• De documentaire Kitten of vluchteling? onderzoekt de grenzen van onze empathie: wie redden we als het aankomt op leven en dood? Je kunt de korte film zien op 2Doc.nl.
• We lazen verder ook de laatste twee weken een hele reeks indrukwekkende verhalen, dus bij deze in vogelvlucht: The New York Times maakte een even prachtige als ontluisterende reportage over migrantenkinderarbeid in de Amerikaanse stad Perdue, de BBC bracht de verwoestende invloed van Chinese firma's in Colombia in kaart en Insider portretteerde (levende!) inwoners van Filipijnse begraafplaatsen.
• En natuurlijk kun je onze laatste Frontlinie, over de val van de Soedanese hoofdstad Khartoem, kijken op NPO Start.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen