Gezeten aan het hoofd van zijn eettafel, de rolstoel strak tegen de rand geparkeerd, liet oud-mensenrechtenactivist Klaas de Jonge een lange stilte vallen.

Het kwam door mijn vraag.

Een middag lang spraken we over zijn reizen over de wereld, van Senegal, Mozambique, Zimbabwe, Rwanda, Congo tot Brazilië.

We spraken natuurlijk over zijn arrestatie door het apartheidsregime midden jaren tachtig, nadat hij was gepakt met een auto vol met wapens voor het verzet. En zijn miraculeuze vlucht naar de Nederlandse ambassade in Pretoria, nadat hij de agenten met een smoes naar het bankkantoor had gelokt waar de ambassade was gehuisvest.

Daar zou hij bijna twee jaar lang schuilen en daarmee wereldberoemd worden.

'Die tijd is altijd aan me blijven kleven,' vertelde hij.

Toen hij later in andere Afrikaanse landen verscheen, waren er altijd zenuwachtige ambassadeurs die hem vroegen of hij zich in hun standplaatsen ook zou gaan bezig houden met gewapend verzet. Alsof hij voor altijd in die ambassade in Pretoria en dat verhaal gevangen zat.

'Wat maakt het leven de moeite waard, Klaas,' vroeg ik tijdens onze laatste ontmoeting.

Toen viel de stilte.

Het bezoek keek naar Klaas, en Klaas staarde door het raam aan de Nieuwe Kerkstraat in Amsterdam. 'Ik denk toch de kinderen, de vrienden en vriendinnen.'

Niet het avontuur dus, maar wat dichtbij is.

Op 5 mei stapte Klaas de Jonge (85) zelf uit het leven, door vrijwillige euthanasie.

Iedereen die Klaas goede kende wist dat hij niet op andere gedachten was te brengen. Ook al was hij nog even scherp als altijd, zijn lijf wilde niet meer, hij was ongeneeslijk ziek, hij vond het mooi geweest.

Meester over zijn eigen lot, tot het einde.

Keuzes, daar gaat ook de indrukwekkende documentaire over die regisseur Marlou van den Berge maakte over De Jonge: De prijs van vrijheid.

De makers bouwden in een studio de ambassade in Pretoria na, en nodigden iedereen uit op wiens leven Klaas grote impact had.

Zijn kinderen, die vooral hun vader misten.

De apartheidsagent, die hem al die jaren in de gaten hield.

Een Zuid-Afrikaanse man, die zijn benen verloor bij een aanslag in de Kerkstraat in
Pretoria, opgeeïst door het ANC van Mandela.

In de goed geschreven biografie De koerier van Maputo, een Nederlander in de Zuid-Afrikaanse revolutie van Volkskrant-correspondent Jenne-Jan Holtland kun je lezen dat De Jonge volgens zijn oude kameraden niet de explosieven leverde voor die aanslag.

Hij was er wel zijn leven lang van overtuigd dat hij verantwoordelijk was voor de negentien doden.

Het maakte Klaas ook niet uit of hij nu wel of niet de munitie voor die specifieke aanslag had geleverd, vertelde hij tijdens het gesprek dat ik met hem en Van den Berge had, afgelopen maart bij Movies That Matter.

Hij smokkelde wapens voor het verzet, en hij nam volledige verantwoordelijkheid voor de mogelijke gevolgen, waar dan ook. Tegen het brute staatsgeweld van het apartheidsregime was geweld gerechtvaardigd, vond Klaas.

Punt uit.

Zowel de film als het boek over De Jonge bevragen zijn keuze en roepen hem ter verantwoording.

Tijdens het gesprek in Den Haag bespraken we dat niemand nu de keuze voor bewapening van Oekraïne bevraagt in de strijd tegen de Russen.

Vrijwel alle partijen in de Kamer zijn het er over eens dat pacifisme niet werkt tegen Russische raketten en er soms gewoonweg geen andere optie is dan geweld met geweld te beantwoorden.

Fair enough, maar dat vond Klaas de Jonge dus ook.

In een jaar tijd zijn de grenzen steeds verder opgeschoven. Nederland leverde tanks en overweegt nu zelfs langeafstandsraketten en F16-straaljagers te leveren.

Ik weet, uit eigen ervaring, dat media in dit land niet happig zijn op interviews met mensen die vragen stellen bij de mogelijke consequenties van die wapenleveranties.

Bijvoorbeeld voor de rest van de wereld.

De oorlogen in Sierra Leone, Liberia, Oost-Congo en Soedan dreven op (kleine) wapens uit de opslagschuren van de voormalige Sovjet-Unie (ook Oekraïne).

De jihadisten die nu in Mali en andere landen in de Sahel oprukken, lopen rond met wapens van de verdreven Libische dictator Gadaffi.

Met andere woorden: dictaturen vallen, vijanden veranderen, maar wapens kunnen nog heel lang over de wereld gaan en ellende veroorzaken.

Dat is de prijs van vrijheid voor Oekraïne, die iedereen nu op de koop toe neemt.

De Jonge hoefde niet meer in de krant te lezen dat de Amerikaanse ambassadeur in Pretoria afgelopen donderdag datzelfde ANC beschuldigde wapens te hebben geleverd aan Poetin.

Ik zal de laatste zijn die informatie van de Amerikanen vertrouwt in tijden van oorlog, maar in dit geval zijn de beschuldigingen wel heel concreet.

'Ik durf mijn leven ervoor te verwedden dat een Russisch schip in december wapens heeft geladen in de haven van Simonstown,' zei ambassadeur Reuben Briget tijdens een uitzonderlijk felle persconferentie.

De internationale markten geloven hem op zijn woord, de Zuid-Afrikaanse rand tuimelde nog verder naar beneden.

In De prijs van vrijheid vertelt Klaas dat de wapens die hij voor het ANC smokkelde 'uit het communistisch blok kwamen'.

Dat is de reden waarom er in ANC-kringen in Zuid-Afrika nog altijd dankbaarheid en loyaliteit bestaat voor Moskou. Alsof Moskou nog iets met die Sovjet-tijden van doen heeft en Poetin nu zelf geen meedogenloze koloniale oorlog voert in Oekraïne.

Klaas de Jonge zou zich omdraaien in zijn graf.

• De documentaire Klaas de Jonge, De prijs van vrijheid is donderdag 25 mei te zien om 22.20 uur bij BNNVARA op NPO 2.
• In Servië is er een overvloed aan wapens sinds de Bosnische oorlog. Over het geweld waar dat toe leidt, lees je in dit verhaal van The New York Times.
• Collega's van The New Yorker schijnen op hun beurt een licht op het repressieve regime van Dubai, in deze longread. Dat doen ze aan de hand van het verhaal van Sheikha Latifa, dochter van de Emir, die hoopt aan haar vader te kunnen ontsnappen.
• Lees ook vooral het volgende verhaal van Helsingin Sanomat, over de creatievelingen die het spel Counter-Strike gebruiken om Russische jongeren de waarheid over de oorlog in Oekraïne te vertellen.
• Over Rusland gesproken: Politico zet uiteen hoe Poetin enorme welvaart voor hemzelf creërde met wodka - en zijn eigen volk ondertussen naar de gallemiezen hielp.
• Tot slot, Argos publiceerde vorige week een indrukwekkende reeks getuigenissen van Syrische martelslachtoffers die aan het regime van Assad zijn ontsnapt. Let op: de details zijn gruwelijk, ook al hoor of lees je ze alleen maar.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen