Soldaten van het bos

Dore, je bent voor Frontlinie naar het Woud van Białowieża getrokken. Ze noemen dat ook wel het oerbos. Wat voor plek is het?
'Het is - of was - er eigenlijk altijd uitgestorven. Er waren weinig mensen te vinden en al helemaal geen leger. Ze noemen het juist het oerbos omdat er altijd minimale menselijke interventie was, sinds de IJstijd.

'Je moet er moeite voor doen om er te komen en dat doen er niet veel. Juist daarom bezochten mensen het bos graag. Nu lijkt het een vesting. Dwars door het bos staat een grenshek dat 186 kilometer lang is, ruim vijf meter hoog en omgeven door prikkeldraad. Het is echt dik metaal.

'Je kan er niet omheen, op wat voor manier dan ook. Volgens de grenspolitie vinden kleine dieren zoals eekhoorns en vossen hun maniertjes wel, maar zelfs dat betwijfel ik.'

Hoe is het om daar bij te staan?
'Krankzinnig, ik voelde mijn maag omkeren toen ik er langs liep. Je moet je voorstellen dat ik daar nog niet lang geleden met biologen en gidsen door het bos liep. Zij keken dan heel eerbiedig naar wolvendrollen, elke papiersnipper werd opgeraapt. De natuur moest vooral z’n gang gaan. En diezelfde plek bezoek je nu met grenspolitie, met een metalen gevaarte dat lijkt alsof het door een ufo is neergeplempt.

Het is letterlijk een ijzeren gordijn.
'Ja, en dat is gek om te bedenken. De Berlijnse muur werd gesloopt terwijl mijn generatie opgroeide. Open reizen kon en werd ook steeds gemakkelijker. Dat heb ik zelf meegemaakt met mijn Poolse familie. Het werd steeds vrijer, contact was snel gemaakt.

'Maar nu wordt de Europese Unie langzaam afgehekt, alsof het een pretpark is waar de kaartjes tienduizenden euro’s kosten. En waar de prijs ook je leven kan zijn.'

Wie moet het hek buitenhouden?
'Eigenlijk is het hek vooral bedoeld als statement: kijk ons, de Poolse regering, eens daadkrachtig handelen. Want de vluchtelingen komen toch wel. Alleen is het veel gevaarlijker geworden. De regering zou het liefst de hele oostgrens afhekken.

'Aan de Russische grens wordt een hek gebouwd en voor de Oekraïnse grens werd erover nagedacht, maar toen kwamen de miljoenen Oekraïense vluchtelingen. De Poolse burger heeft zich ingezet om hen te helpen en dus moest de regering die grens wel openhouden.'

Wie het lukt om het hek over te komen, doet dat niet zonder kleerscheuren.
'Nee, we spraken iemand die de vluchtelingen helpt en zij vertelde ons dat ze in het begin nog met verband erheen ging, maar nu lakens gebruikte. Dat prikkeldraad is geen prikkeldraad zoals in Nederland, maar het is vlijmscherp en laat hele diepe wonden achter.

'Het is ongelofelijk gevaarlijk, want mensen hebben ook geen idee waar ze terechtkomen. We spraken iemand die uit Syrië was gevlucht. In Damascus had ze bij een smokkelkantoor een reisverzekering afgesloten – hoe cynisch is dat? – en vervolgens was ze van de ene plek naar de andere gegaan, van de ene persoon naar de andere.

'Het is natuurlijk een enorme reis, je kunt het niet voorstellen. Toen deze vrouw bij Belarus de grens werd overgezet, dacht ze dat ze in Duitsland was. Mensen komen niet uit de omgeving, zijn totaal gedesoriënteerd, zijn misschien niet eens bekend met zulke bossen. En daar kunnen ze makkelijk verdwaald raken of zelfs verdrinken in de moerassen.'

Als je wordt opgepakt, wordt je teruggestuurd.
'Ja, we spraken een vrouw wiens het geluk het was geweest dat ze haar voet tijdens de vlucht gebroken had. Bizar, maar daardoor moesten ze haar helpen. Nu kan ze haar asielprocedure afwachten in een detentiecentrum.

'Maar eigenlijk moeten we niet alleen kijken naar de grens, maar ook naar de stap ervoor. We hebben met elkaar afgesproken dat vluchtelingen in heel Europa asiel kunnen aanvragen, maar dat is bureaucratisch zo’n rompslomp.

'Terwijl we het hebben over mensen die uit oorlog komen, die alleen maar bezig zijn te overleven. Het is krankzinnig dat we dit niet humaner kunnen regelen.'

De pushbacks van Polen zijn illegaal, maar dat deert de regering niet.
'Polen heeft op dit moment enorm veel macht in de Unie, het is een belangrijkste strategische partner. Ze zijn de doorvoerhaven voor militair materieel richting Oekraïne. Ze zijn ook de dichtstbijzijnde buur van Oekraïne, Belarus én Rusland, dus de rest van Europa is best bereidwillig. Rutte heeft zelfs gezegd dat we niet de 'moraalridder van Europa' moeten spelen.

'Maar we moeten niet vergeten wat er in Polen aan de hand is. De democratie staat er onder druk en bijvoorbeeld abortus is vrijwel compleet verboden. Er zijn daar vrouwen die daaraan overleden. Het is makkelijk voor ons om weg te kijken, want het is niet onze landsgrens, maar dat moeten we dus vooral niet doen.'

De mensen die vluchtelingen helpen, wat voor mensen zijn dat?
'Heel wisselend eigenlijk, van gidsen tot artsen, gepensioneerden en studenten. Mensen met veel uithoudingsvermogen, voor wie het bos een onderdeel is van hun identiteit, die houden van de natuur. En die en nu meemaken dat daar mensen doodgaan. Ze stuitten op botten, zijn bang lijken te vinden tijdens het wandelen.

'Ze noemen zich ook ‘de soldaten van het bos’, ze voelen zich partizanen. Het bos heeft ook die geschiedenis: het was in de Tweede Wereldoorlog een plek waar mensen naartoe vluchtten. Waar ook veel personen geëxecuteerd zijn. En de mensen nu denken: maar wij kunnen hulp bieden.

'In die zorg worden ze helemaal meegezogen. Moet je voorstellen dat je de hele tijd pingetjes krijgt, locaties van mensen waarvan je weet dat ze waarschijnlijk zeiknat zijn van het moeras. Mensen die je zo snel mogelijk moet vinden omdat de grenspolitie hen anders voor is en de vluchtelingen terugstuurt naar Belarus. Of die je in de winter zo snel mogelijk droge spullen moet brengen, omdat ze anders in een paar uur kunnen overlijden.

Hoe kijken zij naar het niet-ingrijpen door de EU?
'Ze zijn vooral kwaad. Ik sprak een arts, die kan het gewoon niet verkroppen dat jonge mensen in een ziekenhuis belanden, waar ze helemaal niet zouden moeten zijn. Het systeem is wat hem betreft helemaal kapot. Er zijn ook Europarlementariërs langs geweest om te kijken, maar op de vraag wat ze eraan gaan doen, is niks teruggekomen. Ze zijn pro-Europa, maar ze voelen zich totaal niet gesteund.'

Zie je jezelf ooit nog door het bos wandelen?
'Dat is een goede vraag. Als ik er vroeger liep, dan had ik een gevoel van oneindigheid. Er was wel een grens, maar die was er ook niet. Nu is het een soort park, je weet gewoon: over een x aantal meter is dat bizarre hek daar. Waar je er eerst ruimte in je hoofd kreeg, is die nu afgehekt.'

Frontlinie: De soldaten van het bos zie je woensdag 3 mei om 20.25 uur op NPO 2. Praat mee over de uitzending op maandag 8 mei in Pakhuis de Zwijger.