Washington

Een democratie die eigenlijk een oligarchie is geworden – de laatste uitzending van Droomland Amerika schetst een somber stemmend beeld van hoe de politiek eigenlijk door het bedrijfsleven wordt geregeerd. Een elite die zich zichzelf verrijkt en beleid maakt waar slechts een procent van het volk van profiteert – het sentiment komt ons ook aan deze zijde van de oceaan bekend voor. 

Onderzoeksjournalist Eric Smit is oprichter en hoofredacteur van Follow the Money, een platform dat onderzoek doet naar ‘mensen, systemen en organisaties die zich (financieel-economisch) misdragen en daarmee mogelijk schade aanrichten aan groepen in de samenleving’. Daarvoor was hij journalist bij en adjunct-hoofredacteur van het tijdschrift Quote en in 2013 won hij de journalistieke prijs De Tegel voor een diepgravend artikel over het gebruik van derivaten bij een semi-overheidsinstelling. Hij neemt de verwevenheid tussen de corporate wereld en de politiek al jaren volop waar. De voormalig financiënminister Gerrit Zalm die later CEO werd van ABN Amro, Camiel Eurlings die na zijn ministerspost bij Verkeer en Waterstaat voor KLM kwam te werken en de voormalig EU-voorzitter Barroso die door de Amerikaanse investeringsbank Goldman Sachs in dienst is genomen… de lijst van politici die zich laten inlijven door de wereld van het grote geld is eindeloos. ‘Het appelleert aan het ego’, stelt Eric Smit. ‘De persoonlijkheidskenmerken van politici en de grote jongens in de corporate wereld komen nogal overeen: narcisten met een grote ego. Als je als politicus mag aanschuiven bij de grote jongens is dat fijn, dat doe je liever dan zitting nemen in de Raad van Toezicht bij de producent van de kipkrokantjes.’ 

Ook is politiek zelf handel geworden. Smit: ‘De belangen van politici liggen net als die van aandeelhouders binnen de zakenwereld op korte termijn. Wat politici als product aan de man proberen te brengen, gaat in op de trends van vandaag en hoe de stemming van het volk is. Staatsmannen of –vrouwen die een impopulaire visie verkondigen simpelweg omdat ze er zelf in geloven, vind je niet meer.’ Politici zijn marktkooplui – Mark Rutte gaf het dit jaar in Zomergasten zelf ook toe.

Het algemeen belang wordt er niet mee gediend, wel de belangen van politici zelf en die van het bedrijfsleven. ‘Verdragen worden bepaald door de lobbywereld’, ziet Smit. ‘Neem het TTIP-handelsverdrag. De economische voor- en nadelen vallen niet te becijferen, de modellen die economen gebruiken laten eigenlijk vooral zien dat de voordelen vooral bij de corporaties liggen – de Apple’s en Unilevers van deze wereld. Het MKB Nederland – de brancheorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf - is ingelijfd door VNO-NCW - een goed voorbeeld hoe de zakenwereld als een koekjesmonster alles opslokt. En dat MKB stemt nu voor dat TTIP-verdrag, terwijl het midden- en kleinbedrijf weinig voordelen van dat verdrag gaat ondervinden.’

Ook onze universiteiten zijn met het marktdenken besmet. ‘Er wordt weinig fundamenteel onderzoek gedaan naar dingen die niet lucratief zijn’, stelt Smit. ‘Medicijnen voor arme mensen, of onderzoek naar antibiotica waar we steeds resistenter voor worden. Simpelweg omdat de farmaceutische industrie daar niet aan verdient. De wetenschap waarin wordt geïnvesteerd betreft vermarkte toepassingen, ik noem dat broodroosterwetenschap.’

Smit studeerde in de jaren tachtig zelf economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Het waren de jaren van het neoliberalisme van Thatcher en Reagan. Smit zag daar wel brood in, nu is hij kritisch over de uitwassen van de ideologie dat de markt zaligmakend voor ons is. Smit: ‘De markt dient het voordeel van de aandeelhouders en niet het algemeen belang. Het karakter van de aandeelhouder is nogal eendimensionaal, zonder waarden, normen en ethiek. Niet zelden gaat bedrog in de financiële sector schuil onder de term arbitrage.’

Is het niet juist de taak van de politiek om burgers tegen negatieve uitwassen van het systeem te beschermen? Door beleid te herzien wanneer duidelijk is dat het groepen mensen dupeert en buiten spel zet. De onvrede in het westen is groot, of het nu Nederland of Amerika is. Smit: ‘In principe zou de overheid burgers daartegen moeten beschermen, ja. Politici zien graag tevreden burgers die comfortabel leven omdat ze kunnen consumeren – dus in dat geval lopen de belangen van burgers en politici die het bedrijfsleven achternalopen parallel. Soms kun je zien aankomen dat het mis zal gaan, zoals in de jaren negentig te voorzien was. Maar op het moment dat het feest is, willen politici dat niet verstoren.’

Wat we nodig hebben, zijn Bernie Sanders-achtige mensen, stelt Smit. ‘Mensen die intrinsiek betrokken zijn bij het bewerkstelligen van een betere wereld Ze komen eraan, hoor. Het is belangrijk dat jonge mensen in actie komen en op dit soort mensen stemmen. Voordat het te laat is.’