Palo Alto

Op eigen bodem werken steeds minder mensen in loondienst, met het comfort van een sociaal vangnet. Word je ziek, dan krijg je doorbetaald. Als ZZP’er moet je zelf je arbeidsongeschiktheidsverzekering regelen. Omdat dit vaak duur is en sommige ZZP’ers het zout in de pap niet verdienen werken veel kleine zelfstandigen onverzekerd. Amerikaanse toestanden.

Een aantal zelfstandigen in Utrecht besloot  in 2006 eigenhandig een sociaal vangnet op te starten: het eerste zogeheten Broodfonds. Tien jaar later zijn er landelijk 225 Broodfondsen met in totaal 10.000 leden. Hoe het werkt: Een groep van 20 tot 50 mensen zet maandelijks een bedrag opzij. Wanneer iemand ziek wordt, kan hij/zij een verzoek doen om tegemoetkoming voor het inkomen dat tijdelijk wegvalt. De voorwaarden spreek je van tevoren met elkaar af, maar er is altijd een maand eigen risico – het gaat bij het Broodfonds niet om een griepje, maar om burn-outs, gebroken ledenmaten of erger. Er wordt niet gewerkt met controlerend artsen, de Broodfondsen functioneren op basis van vertrouwen. 

Naast deze alternatieve vangnetconstructie vormen de Broodfondsen ook een netwerk waarbij mensen elkaar op andere manieren dan alleen financieel ondersteunen; denk dat je bijvoorbeeld zelf ontwerper bent en dat je een collega-ontwerper een klus kunt toewerpt wanneer je zelf tot over je oren in het werk zit. Andre Jonkers is een van de deelnemers van het eerste Broodfonds. Hij vindt de situatie van de Amerikaanse Noah herkenbaar; hij ziet in Nederland ook steeds meer onverzekerde zelfstandigen die behoorlijk in de problemen kunnen komen. Toch is Amerika niet ons voorland, stelt hij. ‘Juist omdat in Nederland heel erg de discussie speelt of ZZP’ers het allemaal zelf moeten regelen of dat we toch met z’n allen moeten zorgen dat er een minimaal vangnet komt, zegt Jonkers. ‘Moeten we die mensen niet tegen zichzelf in bescherming nemen? Zeker zelfstandigen die ooit een ziekte hebben gehad, zoals kanker, krijgen bijna geen arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten; datzelfde geldt voor zelfstandigen van 55 jaar en ouder. Verzekeringsmaatschappijen vinden die mensen een te hoog risico. Daar zit echt een probleem.’

Dit probleem grijpen politieke partijen aan in de aanloop naar de verkiezingen. De verschillen tussen de verschillende partijen zijn groot: linkse partijen vinden het flexwerken te ver doorgeschoten en luiden de noodklok, de VVD’ers zien er uiteraard alleen maar zegen in. Maar dat de kwestie hier een politieke discussie mag zijn, vindt Jonkers veelbetekenend. ‘Er is polarisatie, maar het grootste deel van Nederland vindt dat er een vangnet moet zijn. Het mag misschien een tandje minder dan de doorgeschoten verzorgingsmaatschappij van vroeger, en je mag mensen ook best op hun eigen verantwoordelijkheid aanspreken, maar het is toch goed om mensen te behoeden om afhankelijk te worden van complete charitas. Zoals we bij Noah in Amerika zien.’ 

‘People should be helping other people’, verwoordt een Amerikaanse dame in de aflevering het Republikeinse gedachtengoed. Ze houdt niet van ‘big government’, mensen moeten het onderling oplossen. Jonkers: ‘Het is mooi als dit gebeurt, zoals bij een Broodfonds, maar je wilt niet graag geheel overgeleverd zijn aan de goedheid van een toevallig iemand. Er zit altijd een mate van willekeur in. Het is de overheid die moet zorgen dat die willekeur niet plaatsvindt. Wie zorgt er anders voor de mensen die buiten de boot vallen omdat ze geen link hebben met iemand die financieel kan bijspringen? Bovendien bestaat de overheid uit burgers. De overheid maakt dus gewoon deel uit van de maatschappij. In Amerika en ook in Nederland zijn er steeds meer mensen die de overheid als een apart instituut zien dat zich niets aantrekt van gewone mensen. Dat sentiment wordt ook gevoed door populisten, maar het is natuurlijk niet zo.’