Tijdlijn LHBTQIA+-beweging

Artikel 248bis wordt ingesteld in 1911 (en pas zestig jaar later afgeschaft, in 1971. Dit wetsartikel maakt seksuele handelingen tussen volwassen en minderjarige homoseksuelen (jongeren onder de 21 in die tijd) strafbaar. Dit is gebaseerd op de theorie dat jongeren homo gemaakt konden worden door seksueel contact met een volwassene.

Vanwege dit artikel worden ruim vijfduizend homoseksuelen voor de rechter gebracht. Ruim de helft wordt schuldig bevonden en krijgt gemiddeld drie tot zes maanden gevangenisstraf. In het kader van artikel 248bis worden circa twintig homoseksuele mannen gecastreerd.

Naar aanleiding van de invoering van artikel 248bis richt advocaat jhr. dr. Jacob Schorer Het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee (NWHK) op. Het doel van het comité is dat homoseksuelen in Nederland gelijke rechten krijgen als heteroseksuelen en mensen informeren over de aard van homoseksualiteit, door het verspreiden van wetenschappelijke artikelen die bewijzen dat homoseksualiteit is aangeboren.

De Nederlandse acteur Nico Engelschman richt deze bekende belangenvereniging, toen nog onder de naam Shakespeare Club. De vereniging richt zich op sociale emancipatie van LHBTI'ers én biedt een plek voor gesprek en culturele activiteiten.

In 1949 verandert de naam naar Cultuur- en Ontspannings Centrum. Toen waren er al zo’n duizend leden. Naar huidige maatstaven nog tamelijk weinig, maar naar de normen van toen was het revolutionair. De zedenpolitie controleert in die eerste jaren alle bijeenkomsten van het COC op de aanwezigheid van minderjarigen.

Het COC opent discotheken 'het DOK' en 'de Schakel' in Amsterdam. Daarbij komt verrassend vroeg een fetisjplek voor leernichten in hotel Tiemersma in de Warmoesstraat.

In het nachtleven zijn er enkele kroegen met homoseksuele clientèle, maar niet iedereen durft er naartoe te gaan. Het is een onderdeel van het grootstedelijke nachtleven met een niet al te beste naam. Jongenshoeren hangen rond in de hoop een klant te scoren. De homokroegen worden door de politie, die zich concentreert op ‘homo-overlast’ op straat, gedoogd.

De reputatie van Amsterdam als Gay Capital dateert uit deze tijd.

Wereldwijde media-aandacht breekt uit voor de Amerikaanse Christine Jorgensen die in Kopenhagen een transvrouw werd. In het verborgene wordt Amsterdam gedurende 1954-1955 de plek voor geslachtsveranderende operaties.

In het Rijnstateziekenhuis in Arnhem opereert plastisch chirurg Woudstra een 34-jarige transman. Dit veroorzaakt reuring in de medische wereld en daarbuiten. De overheid besluit de gebeurtenis medisch en ethisch te laten onderzoeken door een commissie van de Gezondheidsraad.

Na ruim vijf jaar onderzoek komt deze commissie met een negatief advies. Ingrepen worden weliswaar niet strafbaar gesteld, maar transseksualiteit staat officieel te boek als een ‘monosymptomatische psychose’.

Het COC publiceert een verhaal van de schrijver Gerard Reve in haar tijdschrift Dialoog. De publicatie resulteert in het zogenaamde ezelsproces in 1966, waarin hij wordt aangeklaagd voor godslasterlijke teksten. De naam is afgeleid van een fantasietekst in het verhaal waarin Reve beschrijft hoe hij seks had met god in de vorm van een ezel.

Ophef volgt. SGP-Tweede Kamerlid Cornelis van Dis vindt de tekst van Reve immoreel en godslasterlijk en eist dat de schrijver wordt aangeklaagd. Reve wint de rechtszaak.

In het VARA-programma Achter het nieuws spreekt vormgever en binnenhuisarchitect Benno Premsela in december openlijk over zijn homoseksualiteit. Hij gaat de geschiedenis in als de eerste persoon die dit deed, ook al ging Gerard Reve hem dus voor.

Argos, de eerste leerbar van Europa, opent in Amsterdam. Ook het homopornoblaadje Euroboy dateert al van dit jaar.

In samenwerking tussen het COC en instellingen voor geestelijke volksgezondheid en maatschappelijk werk wordt de Jhr. Mr. J.A, Schorerstichting opgericht. De doelen van de stichting is ervoor te zorgen dat LHBTQIA+-ers in Nederland toegang krijgen tot de benodigde informatie en faciliteiten om een optimale lichamelijk en geestelijk gezondheid te bewerkstelligen.

De eerste sociëteiten voor homojongeren worden opgericht. Het doel is homoseksuele jongeren onder de 21 jaar de mogelijkheid geven om sociëteiten en bardancings te bezoeken. Dit was eerder onmogelijk vanwege het bestaan van artikel 248bis, dat relaties tussen meerderjarigen en minderjarigen van hetzelfde geslacht verbood. 

In dit jaar wordt ook de Federatie van Studenten Werkgroepen Homoseksualiteit (FSWH) opgericht, met als doel homoseksualiteit in de maatschappij te integreren. Hiertoe roept FSWH op tot confronterende acties, zoals openbaar homozoenen. De FSWH zou een rol spelen in de demonstratie tegen artikel 248bis in 1969.

Op 21 januari vindt de eerste homodemonstratie van Europa in Den Haag plaats. Honderd studenten en andere jongeren eisen op het Binnenhof afschaffing van artikel 248bis. De demonstratie wordt georganiseerd door de Federatie van Studenten Werkgroepen Homoseksualiteit (FSWH) en stichting Ruimte, die de sociëteiten voor homojongeren exploiteert. De demonstratie trekt veel media-aandacht. In 1971 wordt dit wetsartikel afgeschaft.

De Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH) begint een zelfhulpgroep Travestie en Transseksualiteit (T&T). Elke woensdagavond komen ze samen op de Blauwburgwal in Amsterdam. Veel transvrouwen vinden daar voor het eerst een luisterend oor van lotgenoten en zoeken zelf uit waarin een travestiet verschilt van een transseksueel.

Feminist en maatschappelijk werker Noor van Crevel begint met haar vriendin Stéphanie de Voogd de actiegroep Paarse September, die zich verzet tegen de heteronormen in de maatschappij.

De actiegroep wordt gezien als een radicale lesbische feministische groep vanwege de slogan ‘Lesbisch zijn als politieke keuze’. Deze suggereert dat goede feministen lesbisch moeten zijn en niet met hun onderdrukker naar bed moeten gaan.

Het COC krijgt een officiële erkenning als vereniging met 'Koninklijke Goedkeuring'. Deze goedkeuring was destijds een voorwaarde om als vereniging een rechtspersoon te worden. Deze vorm was nodig voor contracten of bezittingen, zoals gebouwen.

Hoewel hij weet dat zijn coming out heel riskant is voor zijn politieke carrière, komt Coos Huijsen – 28 jaar en lid van de progressieve jongerenorganisatie van de Christelijk-Historische Unie (CHU) – publiekelijk uit de kast in de Tweede Kamer. Na zijn coming out volgen meer politici.

In 1977 stapt Huijsen over naar de PvdA en wordt een medeoprichter en voorzitter van de PvdA-homogroep. In 2016 schrijft hij het boek Homo politicus over zijn coming out. Hij vertelt erover in OVT.

Homoseksuelen en lesbiennes mogen in het leger. Voorheen werden ze stelselmatig op S-5 afgekeurd. Dit betekent afkeuring wegens psychische instabiliteit. Het feit dat ze in het leger mogen, betekent overigens niet meteen dat ze van harte welkom zijn in de krijgsmacht, maar wel dat de tijd van officiële uitsluiting van homoseksuelen voorbij is.

De Nijmeegse studenten Thijs Maasen en Marty van Kerkhof delen een artikel over onderdrukking van homoseksuelen uit aan medestudenten. Daarmee begint de actiegroep Rooie Flikkers, die de geuzennaam adopteert vanuit de gedachte dat ze niet normaal willen zijn. De groep organiseert veel acties die media-aandacht weten te trekken, bijvoorbeeld in ditzelfde jaar met een herdenking van homoseksuelen die in Tweede Wereldoorlog zijn gestorven.

Het tweede medisch-ethisch rapport van de Gezondheidsraad juicht hulp aan transgenders toe. Ook zit transgenderbehandeling al vanaf begin jaren zeventig in de meeste ziekenfondsen.

Naar aanleiding van een anti-homocampagne die door de Amerikaanse zangeres Anita Bryant is georganiseerd met de boodschap dat homoseksualiteit een zonde is, gaan op 25 juni drieduizend mensen de straat op. Sindsdien wordt de demonstratie een jaarlijks evenement dat vanaf 1979 bekend staat als Roze Zaterdag.

De IKON maakt de docu-dramaserie Hoera een homo over een homo-onderwijzer. De serie speelt een emanciperende rol voor homoseksuelen.

AIDS doet zijn intrede in de VS in 1981. In het begin is onduidelijk wat er aan de hand is. Het wordt in de VS gay cancer genoemd. Daarna wordt het GRID (gay related immuno deficiency) genoemd. In Nederland wordt het in 1983 voor het eerst ontdekt.

De GGD (destijds GG&GD) wil de donkere kamers en sauna’s sluiten, maar homo-organisaties zijn overtuigd van het belang van voorlichting en preventie op deze plekken. De gedachte erachter is dat dit beter en effectiever zou zijn dan seks tussen homo's ondergronds te laten gaan. De veilig vrijen-campagne van de NSVH onder homomannen wordt inderdaad behoorlijk succesvol.

Roze Zaterdag wordt gevierd in Amersfoort. Tegendemonstranten belagen homo’s en lesbo’s met geweld. Deze fysieke agressie zorgt voor een kentering in de publieke opinie. De overheid wordt eindelijk wakker geschud.

Na een moord in het Amsterdamse Vliegenbos vindt er een grote demonstratie tegen potenrammerij plaats in Amsterdam. Het bestrijden van straatgeweld tegen homo’s is nu een politiek thema geworden.

De politie neemt een nieuwe rol in als beschermer van de homobeweging. Dit is een breuk met het verleden, toen de politie vooral een bedreigende kracht was . De landelijke overheid begint in dit jaar voor het eerst met het ontwikkelen van officieel homobeleid.

De wet op geslachtswijziging wordt met 144 stemmen voor aangenomen in Nederland. De zes tegenstemmen komen van de kleine christelijke partijen.

De oprichter van het COC, Nico Engelschman – die in de jaren veertig nog door de politie voor viezerik werd uitgemaakt – krijgt een koninklijke onderscheiding opgespeld door Minister Brinkman voor zijn moed en inzet voor homo-emancipatie.

De oprichting van het Homomonument op de Westermarkt in Amsterdam maakt over de hele wereld indruk en neemt snel een rol in als plaats van betekenis voor buitenlandse homotoeristen, maar ook als ijkpunt voor de Nederlandse LHBTQIA+-beweging, zoals met de jaarlijkse Dodenherdenking op 4 mei.

Dit is een mijlpaal binnen de historische lijn van officiële, door overheid aangestuurde acceptatie. De wet verbiedt discriminatie op basis van seksuele geaardheid. Toch konden werkgevers, zoals strenggelovige scholen, met beroep op hun eigen identiteit hier wel onderuit komen. Dit blijft een discussiepunt tussen het recht op godsdienstvrijheid en het recht op gelijke behandeling.

Endocrinoloog Louis Gooren en neurobioloog Dick Swaab publiceren een hersenonderzoek dat aantoont dat transseksualiteit in de hersenen aantoonbaar is. Het nieuws wordt wereldwijd aangehaald als een definitief bewijs dat transseksualiteit geen gril of morele ontsporing is. Later dient het onderzoek als een bevestiging van de ingeslagen route van transgenderzorg in Nederland.

De eerste Canal Parade vindt plaats op 3 augustus op initiatief van danscafé Havana in de Reguliersdwarsstraat. Ruim 45 boten varen op de grachten. De deelnemers moeten een kuisheidsverklaring van de politie ondertekenen.

De Gay Games, een sportevenement dat in de stijl van de Olympische Spelen iedere vier jaar wordt gehouden, strijkt neer in Amsterdam. De toenmalige burgemeester Schelto Patijn opent de eerste Gay Games in Europa vanuit de Amsterdam ArenA. Naast sport zijn er veel culturele evenementen, zoals kunstprojecten en exposities. 

De eerste homohuwelijken worden op 1 april om 12 uur ’s nachts gesloten in Amsterdam door burgemeester Job Cohen. Het gaat om drie mannen- en een vrouwenechtparen. Op de stoep van het Amsterdamse Stadhuis staan zeven tegendemonstranten.

De Rotterdamse imam Khalil El Moumni zegt als reactie op de invoering van het ‘homohuwelijk’ bij het tv-programma NOVA dat homoseksualiteit een besmettelijke ziekte is die schadelijk is voor de samenleving. Later zegt hij dat Europeanen lager staan dan honden en varkens omdat ze homo’s toestaan met elkaar te trouwen. Dit leidt tot veel ophef. De imam wordt aangeklaagd voor haatzaaien door vijftig organisaties. De rechter spreekt hem vrij in verband met de vrijheid van godsdienst.

LINDA produceert het jaarlijkse magazine L’HOMO met het doel bijdrage te leveren aan inclusiviteit in de Nederlandse samenleving. Het magazine zorgt voor beroering vanwege de coverfoto's waar kussende heteromannen op staan. In januari 2021 besluiten de makers van het magazine om het magazine voorlopig niet meer te publiceren vanwege het dalende aantal lezers.

Als reactie op de spanningen in de multiculturele samenleving stelt het Ministerie van Onderwijs lessen over seksuele en genderdiversiteit verplicht in het voortgezet onderwijs.

De Oostenrijkse zanger en drag queen Tom Neuwirth krijgt internationale media-aandacht tijdens het Eurovisie Songfestival, dat hij met zijn vrouwelijke persona Conchita Wurst wint. Na deze overwinning wordt Wurst een rolmodel voor de LHBTQIA+-gemeenschap, vooral na diens overwinningsspeech: 'Ik heb deze week veel meer bereikt dan alleen het winnen van dit festival. Het ging mij erom onderdrukten overal in de wereld een voorbeeld en een stem te geven.' Wurst wordt bekend als 'de vrouw met de baard'.

Op initiatief van de Amerikaanse non-profitorganisatie Gay & Lesbian Alliance Against Defamation (GLAAD) wordt de letter Q van queer toegevoegd aan de afkoring LHBT omdat steeds meer jongere homoseksuelen zich identificeren als queer en de termen achter de letters L, H en B te beperkend vinden. Door sommige mensen uit oudere generaties van de LHBTQIA+-gemeenschap wordt queer echter gezien als een denigrerende term die haatzaaien stimuleert.

De Nederlandse visagiste Nikkie de Jager, bekend van haar make up-kanaal Nikkie Tutorials, onthult via een YouTube-video dat ze transgender is. De Jager krijgt internationale media-aandacht voor haar coming out en wordt een van de hosts voor het Eurovisie Songfestival, dat in Nederland wordt gehouden.

Het Nederlandse kabinet biedt excuses aan transgenders die vanwege de wet op geslachtsverandering van 1985 een onomkeerbare geslachtsoperatie moesten ondergaan.

De wet stelde namelijk harde eisen voor mensen die van geslacht wilden veranderen. Zij moesten hun lichaam zo veel mogelijk laten aanpassen, onder andere door hormonen te gebruiken. Ook mochten ze geen kinderen krijgen en moesten ze sterilisaties of castraties ondergaan waardoor veel mensen definitief onvruchtbaar raakten. Zij krijgen een tegemoetkoming van 5000 euro.

In 2014 is de wet aangepast. Nederlanders mogen nu officieel van geslacht veranderen op basis van een deskundigenverklaring.