Yi in de bergen

Ines van den Adel ,

In de bergen in het zuiden van China leven de Yi, een van de 56 officiële Chinese etnische minderheden. Hun geschiedenis is complex en hun toekomst is onzeker. Door assimilatie is de kans groot dat hun cultuur langzaam verdwijnt. Waar komen de Yi vandaan, en wat zien zij tegemoet?

Naast Yi, wat ‘barbaars’ betekent, wordt het volk ook wel Nuosuo genoemd. Verspreid over de provincies Sichuan, Yannan, Guizhou en Guangxi leven er ruim negen miljoen Yi in China (dat is ongeveer 0,6 procent van de totale bevolking). Ze zoeken de bergen op, en wonen voornamelijk op grote hoogtes. In een klein gebied kunnen hele verschillende Yi-gemeenschappen leven: door de hoogteverschillen kan het weer en klimaat tenslotte een paar kilometer verderop heel anders zijn.

ga naar aflevering 2 van Chinese dromen →

kasten van het verleden

Vroeger bestond een Yi-samenleving uit een kastensysteem, verdeeld in vier groepen. Er was sprake van slavernij en een feodaal stelsel. Het systeem heeft bestaan tot 1949, totdat de Volksrepubliek werd opgericht.

Zwarte Yi

Bovenaan het kastensysteem bevonden zich de Nuohuo, ook wel de Zwarte Yi. Het was de hoogste rang van de samenleving, en werd bepaald door de bloedlijn. Mensen van andere kasten konden niet ‘omhoog klimmen’ naar de Zwarte Yi, en als bovenste rang was een huwelijk met iemand van een lagere kaste verboden. Hun bloed zagen zij als puur, en dat wilden zij graag zo houden.

Witte Yi

Onder de Zwarte Yi bevonden zich de Qunuo, oftewel de Witte Yi. Zij waren de hoogste rang van degene die bestuurd werden, maar waren wel afhankelijk van de Zwarte Yi. Ze hadden geen vrijheid van migratie, en mochten dus niet zomaar de omgeving verlaten zonder toestemming van hun meesters. De Witte Yi hadden redelijk veel te zeggen over hun eigen land, maar stonden wel onder het gezag van hun meesters. Zo moesten zij bij verkoop van hun land ook geld aan hun gezagvoerder afstaan. De Zwarte Yi konden de Witte Yi niet zomaar verhandelen, maar wel het zeggenschap overdragen aan een andere Zwarte Yi.

De slaven werden verhandeld als goederen, in elkaar geslagen en beledigd, en soms zelfs vermoord als offer aan de goden.

Jianu

De twee onderste kasten waren de slaven, die samen de Jianu werden genoemd. Eerst had je de Ajia, slaven die strikt verbonden waren aan een Zwarte- en/of Witte Yi. Daaronder bevonden zich de Xiaxi, de slaven die werden behandeld als een soort huisdieren. Zij hadden geen eigendommen, persoonlijke rechten of enige vorm van vrijheid. Ze werden gezien als ‘pratend gereedschap’, en moesten zwaar werk op het land en in het huishouden doen.

Eigen eten moesten de Xiaxi zelf vinden, waardoor ze leefden van wilde wortels en de restjes. Om ontsnappen te voorkomen werden de slaven soms vastgeketend met ijzeren kettingen, en ’s nachts was hun enige warmte te vinden door bij de dieren te gaan liggen. De slaven werden verhandeld als goederen, in elkaar geslagen en beledigd, en soms zelfs vermoord als offer aan de goden.

Bij de oprichting van de Volksrepubliek schaften de communisten het kastensysteem af. De hervormingen werden in samenwerking met de Zwarte Yi ingevoerd en in 1958 afgerond. Hierdoor zijn 690.000 slaven bevrijd, en kregen de lagere klassen weer eigen bezittingen en land. De Witte Yi hebben zich verspreid over de bergen van Yunnan en Guizhou, en de Zwarte Yi zochten het Lianggebergte op ten zuidwesten van het Sichuanbekken.

draken en geesten

Het Yi-volk volgt een eigen religie, een animistisch geloof. Animisme gaat uit van zielen en geesten in niet alleen mensen en dieren, maar ook in de natuur. Planten, stenen, maar ook bergen en rivieren hebben ieder een eigen geest. Zo wordt er gelooft dat een storm wordt veroorzaakt door boze geesten, en dat dorpen worden beschermd door draken.

Ook geloven de Yi dat een mens meerdere zielen heeft. Als er iemand overlijdt blijft één ziel bij het graf om daarover te waken, en de andere ziel zal reïncarneren. Er wordt een varken of schaap geofferd in de deuropening om zo een band te blijven houden met de overleden ziel. Dit soort rituelen worden uitgevoerd door een sjamaan, een soort priester. In het 'Bimoisme' zijn er twee soorten: de bimo en de suni.

Een bimo (‘meester van geschriften’) wordt bepaald door verwantschap: de zoon of dochter wordt lid van de afstammingsgroep van de vader. Na een tijd in de leer bij een oude bimo, kun je zelf een bimo worden. Je leert het Yi-geschrift lezen en rituelen uitvoeren. Alleen een bimo mag rituelen uitvoeren die in verband staan met de dood. Een suni moet worden gekozen, en voert alleen rituelen uit om geesten te verdrijven en daarmee zieken te genezen. Ook leert hij of zij het Yi-geschrift niet.

© Kontrola / Wikimedia

Yi-vrouw in een traditionele jurk

De Yi hadden hun eigen jaarkalender, die bestond uit tien maanden van 36 dagen. Er wordt (nog steeds) twee keer per jaar een nieuw jaar gevierd, op het moment dat de zon op haar hoogste en haar laagste punt staat. In augustus wordt zo’n nieuw jaar gevierd met een fakkelfestival. Er zijn verschillende verhalen over de oorsprong van het feest, maar ze hebben een ding gemeen: het doel is om te offeren, en zo kwade geesten te verdrijven. Hiermee hopen de Yi op een goede oogst.

Bij het fakkelfestival brandt elke familie een fakkel, waarvan het licht de geesten wegjaagt. Dorpen lopen soms hele optochten rond de landbouwvelden om al het ongeluk te laten verdwijnen. Ook worden er vreugdevuren aangestoken, muziek gemaakt en gedanst.

In de laatste aflevering van Langs de oevers van de Yangtze bezoekt Ruben de Miao en de Tibeteanen, twee etnische minderheden aan de rand van het Himalaya-gebied. Ook bij deze groepen staat hun cultuur onder druk door de ontwikkelingen in het land. Zo worden er volop wegen en tunnels gebouwd door hun leefgebied. Wat blijft er over van hun tradities? Ruben spreekt een oude sjamaan, die vertelt over zijn medicijnen.
Ga naar de afleveringspagina

Op de interactieve kaart van Langs de oevers van de Yangtze is meer te lezen over de sjamaan en andere etnische minderheden in China.
Bekijk hier de kaart
Lees hier meer over andere etnische minderheden in China

de Chinese droom van Xi

President Xi Jinping heeft ook een Chinese droom: een homogene bevolking. Hiermee hoopt hij de welvaart van het land te stimuleren. Dit betekent wel dat alle verschillen in cultuur, religie en etniciteit hiervoor moeten verdwijnen. Dus geen bergvolken meer zoals de Yi.

Ook moslims zijn hiervan de dupe. Lokale autoriteiten nemen verschillende maatregelen: exemplaren van de Koran moeten worden ingeleverd, ‘abnormale baarden’ worden verboden, en kinderen met islamitische namen worden verzocht een nieuwe naam aan te nemen.

Bij de Yi zijn dit soort maatregelen nog niet zo extreem, maar de vele propagandaborden doen ook al hun werk. Ook maken de lemen huizen plaats voor ‘normale’ huizen, kinderen leren op school Han-Chinees lezen en spreken, en president Xi wordt verheerlijkt. Langzaam veranderen de Yi in ‘gewone’ Chinezen, die niet mogen geloven in geesten of draken, en moeten bijdragen aan de Chinese maatschappij.

Lolo

Een vroegere benaming van de Yi. Het kan meerdere dingen betekenen, afhankelijk van het dialect en de manier waarop het geschreven wordt: 'tijger, 'hond', 'langstaartaap' of 'net om vogels mee te vangen'. De benaming Lolo wordt niet meer gebruikt omdat het als kwetsend wordt ervaren, dit geldt vooral als het wordt geschreven met 'hond' als betekenis.

 

Aflevering 7 van Door het hart van China staat volledig in het teken van de plannen van Xi. Onder andere een sociaal kredietsysteem zou criminaliteit moeten voorkomen. Ruben praat met een politieagent over een pilot in Shenzhen: gezichtsherkenning bij zebrapaden moet voorkomen dat mensen door rood lopen. Als je toch niet kunt wachten op het groene licht, wordt dat gestraft met een registratie.

Ga naar de afleveringspagina

Het is bijna Chinese traditie dat er van een Chinees verwacht wordt dat hij of zij op de juiste manier leeft: volgens de juiste normen en waarden en zonder tegen de regels en wetten in te gaan. De kleinste afwijkingen kunnen gezien worden als een protest tegen de Chinese staat, waarna je naar een zogenaamd 'opvoedkamp' wordt gestuurd. Er zitten naar schatting ongeveer een miljoen Chinezen, voornamelijk islamitische minderheden, in zulke kampen. Hier wordt je het gedachtegoed van de Communistische Partij en de president aangeleerd, zodat je daarna kunt verder leven als een 'echte Chinees' en kunt bijdragen aan de Chinese droom.

ontdek meer

In Bureau Buitenland bespreekt China-kenner Stijn Declerck van Amnesty International de nieuw gelekte Chinese overheidsdocumenten over de repressie tegen de Chinese Oeigoeren.
Beluister het fragment hier

bronnen