Spreekt u al een beetje Chinees?
Jeroen de Greef: ‘Nee en dat gaat ook niet lukken. Ik begrijp ook niet dat je het als westerling kunt leren. Dat is toch fenomenaal. Zelfs Chinezen vragen soms aan Ruben hoe je iets zegt in het Chinees.’
Vlaming Jeroen de Greef (1971) is de nieuwe regisseur van Chinese dromen, de derde China-serie van Ruben Terlou. ‘Ruben denkt verhaalmatig, dat maakt mijn taak makkelijk.'
Echt?
‘Heel straf. Hij kan makkelijk een gesprek aanknopen en dat combineren met een heel aparte interviewtechniek waarbij mensen vanzelf beginnen te vertellen. In Vlaanderen zeggen we: awel. Wie dat zegt heeft de neiging om te vertellen. Dan is er niet eens een vraag gesteld.’
Kunnen kijkers in Nederland uw werk kennen?
‘Er zijn wel wat van mijn programma’s door de VPRO uitgezonden, zoals de trilogie Birth Day, Wedding Day, Last Days, waarin fotografe Lieve Blancquaert rond de wereld reist. Dit gaat over de mijlpalen in het leven en leunt erg aan bij wat Ruben en Maaik (Krijgsman, red.) in het verleden deden: fotograaf op reis in een maatschappij die veel vragen oproept. En Reizen Waes, maar dat programma had een pool regisseurs. Reisseries zijn de constante in mijn carrière. Nadat ik op mijn vijfentwintigste was afgestudeerd ben ik bij een tv-productiehuis begonnen met reisseries als specialiteit.’
Constant op pad.
‘Voor mij is reizen, dat heb ik van Nicolas Philibert, de regisseur van Être et avoir, een manier om mezelf en de wereld beter leren te begrijpen. De wereld laten zien zoals die is. Beschouwend, zonder in te grijpen of te veroordelen.’
©
Tom Keymeulen
Jeroen de Greef
U wilt altijd weg.
‘Niet altijd. Ik heb een prachtige dochter en een vrouw thuis, maar zij zit ook in de reisprogrammabusiness.’
Dus moet u soms thuisblijven.
‘Haha. We werken ook vaak samen en ze begrijpt wel dat ik af en toe moet gaan vliegen om daarna weer voldaan thuis te komen. Dat heb ik nodig. In 2018, net voor China, ben ik een periode thuisgebleven om voor mijn zieke mama te zorgen. Met kerst is ze overleden en meteen begon het weer te kriebelen. Niets leukers dan met een paar mensen en een gemeenschappelijk doel op pad te gaan. In dit vak moet je wel een optimist zijn om de prachtige dingen te zien die ons omringen. Als je bijvoorbeeld ziet onder welke omstandigheden minderheden in China leven en toch positief blijven, dan kun je daar alleen maar bewondering voor hebben. Dat wil ik graag in de huiskamers brengen. Ook om de kijkers een beetje positiviteit bij te brengen. Oorlogsverslaggeving in Afghanistan, Ruben heeft daar gezeten, is niets voor mij. Emotioneel kan ik dat niet aan.’
Oh ja, Ruben Terlou. Kende u hem al?
‘Alleen van televisie. We zijn eerst een stukje gaan eten. Wie ben je? Zouden we kunnen samenwerken? Ben je ook leuk in de omgang op moeilijke dagen? Ja, honderd procent. Toen zeiden we, dat gaan we doen. We smijten ons.’
Pardon?
‘We gaan ervoor, volledig.’
©
VPRO
Ruben heeft lunchpauze met een jongen tijdens de lange mars in Huani'an
Bij een nieuwe reeks van een succesvolle serie valt meer te winnen dan te verliezen. Best riskant.
‘Nooit bij stilgestaan. Zo zit ik niet in elkaar. In televisie- en filmbeeldtaal zit het woord taal. Als je, zoals Ruben, met de mensen kunt spreken, ben je enorm in het voordeel. Met Ruben kun je overal komen. Die man is zo slim. Daarom heb ik er geen seconde aan getwijfeld dat we vier sterke afleveringen zouden maken. Zo simpel is het. Eigenlijk was het een geoliede machine die ik een beetje draaiende moest houden. Ruben denkt heel verhaalmatig en dat maakt mijn taak makkelijk. We weten welk verhaal we willen vertellen en hoe we dat willen bereiken. Waar zit deze scène in het verhaal? Maar als we draaien moet ik het loslaten, want ik versta niets van wat er gezegd wordt. Uiteraard zie ik wel de emoties. Je zit in het spoor van Ruben en gaat hem niet regisseren. Echte regie, zeggen waar hij moet gaat staan en zo, zou hij niet verdragen. Daar moet hij ook niet mee bezig zijn.’
Maar u kunt het niet volgen.
‘Niet letterlijk. Het belangrijkste is dat er dingen ontstaan. En als die ontstaan weet je dat ze prachtig worden. Op de loer liggen en scherp zijn. Erbij zijn als het gebeurt. Dat volgen en nooit inbreken. Voorbeeld: in de eerste aflevering zit een scène waarin een meisje een tehuis waar ze niet wil blijven binnen wordt gebracht. Ruben gaat naast haar zitten en heel geduldig laat hij alles maar gebeuren. Pas dan komt hij met de juiste vraag, daardoor hebben mensen nooit het gevoel dat hij stoort. Dat is echt belangrijk en het verschil tussen reportage en documentaire. Bij een documentaire laat je het gebeuren, terwijl je het in een reportage zelf moet maken. Als een eerste ontmoeting of gesprek niets oplevert, kun je het niet overdoen.’
'We weten welk verhaal we willen vertellen en hoe we dat willen bereiken. Waar zit deze scène in het verhaal? Maar als we draaien moet ik het loslaten, want ik versta niets van wat er gezegd wordt.'
Heeft u als regisseur vaker meegemaakt dat u het gesprek niet kon volgen?
‘Dit was volledig nieuw. Meestal kan de presentator het ook niet volgen als ik het niet begrijp. Dan zit er altijd een tolk tussen. Maar je voelt wel of iets goed is of niet. Je kent de actoren en weet wat er kan gaan gebeuren. Daarnaast knipoogt Ruben soms naar mij, zodat ik de cameraman kan briefen. Er ontstaat emotie en elk goed verhaal drijft altijd op emotie.’
Ruben kan overal iets laten ontstaan.
‘Klopt. Niets kan plotseling iets worden. Bij klassieke reisprogramma’s zijn er altijd duizenden afspraken gemaakt. Moet je je eerst even voorstellen en daarna komt er een tolk bij. Nu is het: hup, Ruben in de rug volgen en dan, klop klop, even een paar vragen stellen en we zijn vertrokken. Alsof je in Nederland rondwandelt.’
©
Ruben Terlou / VPRO
Kinderen hijsen de Chinese vlak op op een dorpsschool van de Yi
Thuiswedstrijd.
‘Ja, taal is zo belangrijk. Als je gewoon door kunt draaien heeft men ook geen tijd om er bij stil te staan dat het spannend wordt. Iedereen is dan de beste versie van zichzelf. De deur gaat open en hup, je zit er al in. Terwijl het anders vaak is van: tok tok. Oh ja, de filmploeg is er. Geef me nog vijf minuutjes. Oké, dan gaan wij de lichten opzetten. Dan is het al niet meer zoals je het als documentairemaker wil hebben. Er is al ingegrepen. Ruben zegt ook niet: "Hier is de filmploeg." Hij stelt gewoon de eerste vraag. Alles gaat in een flow, dat is belangrijk.’
©
Ruben Terlou / VPRO
Een kijkje bij de Yi
Wat was het moeilijkst?
‘Het was niet moeilijk. Alleen de aflevering over de Yi, een minderheid, was lastig vanwege het reizen.’
Hallo, u maakt een reisserie in China.
‘Natuurlijk, maar bij de Yi in de bergen konden we slechts een paar uur per dag draaien. Overnachten was daar niet mogelijk, dus moesten we elke dag vanwege de slechte wegen en spookrijders voor het donker weer de berg af. Dus om elf uur 's ochtends op locatie en om drie uur 's middags weer terug.’
Wat is het belangrijkste verschil met de vorige door Maaik Krijgsman geregisseerde China-series?
‘In deze reeks mocht het meer over mensen en emoties gaan. Emotionele verhalen zonder de tranen. Mensen hoeven niet te breken. Uitgangspunt blijft dat het iets moet vertellen over China. Ruben was na elke aflevering ook heel emotioneel.’
Vooral omdat een vrouw tegen hem zei, dat zit ook in de uitzending: “Je moet goed voor je ouders zorgen.” Dat had hem zo geraakt.
Ik hoorde dat jullie ook samen hebben gehuild.
‘Verschillende keren en dat was wel bijzonder. Het ergste, of beter gezegd, het mooiste en innemendste gebeurde nadat we bij ouders waren geweest die allemaal hun enige kind verloren hadden. Zit je daar tussen die moeders. Zoveel emotie in een kamer. En een halfjaartje nadat mijn moeder overleden was. Na afloop stonden we even afgezonderd buiten in een steegje om het surrealistische moment te verwerken en toen schoot Ruben helemaal vol. Vooral omdat een vrouw tegen hem zei, dat zit ook in de uitzending: “Je moet goed voor je ouders zorgen.” Dat had hem zo geraakt. Vervolgens schoot ik ook vol en stonden we daar een potje te huilen. Het was niet anders. Ook wel heel mooi eigenlijk. Als je daar door die hele situatie zo geraakt wordt, weet je ook dat het voor iedereen die het achteraf op televisie gaat zien bijzonder is. In korte tijd maak je samen zo veel mee. Dat werkt verslavend. Heel anders dan wanneer je na een werkdag gewoon naar huis gaat. Dat is zo leuk aan reisprogramma’s. Het vraagt veel van je, vooral van je privéleven, maar de vriendschappen die je eraan overhoudt zijn wel heel veel waard.’
Naast regie doet u ook het geluid. China lijkt mij nogal lawaaierig.
‘Klopt, en Ruben heeft de neiging om heel zacht te spreken. Door dicht bij zijn gesprekspartner te gaan zitten en te fluisteren creëert hij intimiteit. Dan zit hij samen met iemand in een bubbel. Qua interviewtechniek een voordeel, maar wat geluid betreft (De Greef buigt zich naar mij toe en imiteert Terlou): “Wat denk je op dit moment?” Het mag wel intiem zijn, maar het moet ook verstaanbaar blijven.’
Wellicht een gekke vraag aan een kosmopoliet, maar waren er ook nog cultuurverschillen?
‘Nee, maar Ruben is ook wel een bourgondiër, hè. Hij houdt erg van het leven. Lekker eten en drinken en hij is graag tussen de mensen. Het liefst op plekken waar het een beetje chaotisch is. En ik voel me prettig bij Nederlanders en hun directheid. Ach, of je nu een Brit of een Chinees bent, wie positief in het leven staat bereikt meestal zijn doel wel.’
©
Ruben Terlou / VPRO
Op Moederdag komen moeders samen die hun kind hebben verloren
De serie heet Chinese dromen. Wat is uw droom?
‘Ik doe dit vak nu twintig jaar. Als de volgende twintig jaar net zo mooi worden als de vorige dan mag ik mijn handjes kussen.’