Vandaag bezoekt Barack Obama de Japanse stad Hiroshima. Een historisch moment: niet eerder bezocht een zittende president van de Verenigde Staten de stad, die bijna 71 jaar geleden door een Amerikaanse atoombom werd verwoest.

Vandaar de vraag: moet Obama sorry zeggen? VPRO-redacteur Daan Hovens legde deze en andere kwesties voor aan Ran Zwigenberg, historicus van de Pennsylvania State University.

 

Daan: Is het belangrijk dat Obama een bezoek brengt aan Hiroshima volgens u?

Ran: 'Jazeker. Voor het eerst sinds lange tijd staat de kernwapenkwestie nu weer op de voorpagina’s van kranten over heel de wereld. Dat is pure winst, want normaal gesproken is hier nauwelijks aandacht voor. Veel studenten van mij reageren zelfs verbaasd wanneer ik vertel dat er wereldwijd nog tienduizenden kernwapens zijn. Het is belangrijk dat hier discussie over gevoerd wordt.'

 

Toch is dit niet de eerste keer dat Obama aandacht vraagt voor de kernwapenkwestie. Zijn streven naar een wereld zonder kernwapens is echter niet bepaald succesvol geweest. Is dit ideaal eigenlijk wel haalbaar?

'Op de lange termijn denk ik van wel. Voor grote landen als de Verenigde Staten en Rusland hebben kernwapens hoogstens symbolische waarde. Verder zijn ze zinloos en bovendien erg duur. Op de lange termijn geloof ik dat de wereld dus best eens kernwapenvrij zou kunnen worden, simpelweg omdat dit in het belang van de grote landen is.'

 

Hoe zit het met het nut voor een klein land als Noord-Korea? Is het bezit van een atoombom voor het Noord-Koreaanse regime niet een manier om zeker te stellen dat ze nooit zullen worden aangevallen?

'Voor kleine landen kan het misschien iets anders liggen inderdaad. Maar je moet beseffen dat vrijwel alle kernwapens op onze planeet in het bezit zijn van de zogenaamde "Big Five": de Verenigde Staten, Rusland, China, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.'

 

Vindt u dat Obama zijn excuses moet aanbieden voor de Amerikaanse atoomaanval op Hiroshima?

'Als historicus zou ik zeggen van wel. Alleen al vanwege de enorme impact die de aanval gehad heeft, deels door de directe explosie en deels door de radioactieve straling die daarbij vrijkwam. Maar ook vanwege het positieve voorbeeld dat Obama kan neerzetten voor andere wereldleiders wanneer hij zijn excuses aanbiedt. Ik begrijp echter goed dat dit niet zal gebeuren.'

Waarom zal Obama geen excuses aanbieden?

'Ten eerste is het een verkiezingsjaar in de Verenigde Staten. Wanneer Obama zijn excuses aanbiedt, zal dit voor een hoop oproer zorgen. En dat is iets wat de Democraten echt niet kunnen gebruiken in de aanloop naar deze verkiezingen. De kwestie "Hiroshima" ligt wat dat betreft nog veel te gevoelig in de Verenigde Staten.

Ten tweede is er totaal geen sprake van internationale druk op Obama om excuses aan te bieden. De enige mensen die hierom vragen zijn academici en mensenrechtenactivisten. De Japanse regering, daarentegen, wil helemaal niet dat Obama "sorry" zegt. Dat zou haast automatisch tot de discussie leiden waar de Japanse regering zelf nog allemaal excuses voor moet aanbieden. En dat is een controverse die ook Japan liever uit de weg gaat.'

 

Waarom gelooft u niet in het verhaal dat de atoomaanval op Hiroshima een ‘noodzakelijk kwaad’ was om de Tweede Wereldoorlog te beëindigen?

'Natuurlijk kan niemand met zekerheid zeggen hoe dingen anders zouden zijn gelopen. Maar het lijkt er sterk op dat de Japanners zich toch wel hadden overgegeven, vanwege de dreigende bezetting door de Sovjet-Unie. De atoombommen op Hiroshima en Nagasaki waren dus helemaal niet nodig. Bovendien had Japan al lang vóór de atoomaanvallen aangegeven dat het bereid was om met de Verenigde Staten te praten over een overgave, mits de Japanse keizer mocht blijven zitten.'

 

Tot slot: In 2011, het jaar van de kernramp van Fukushima, werd Japan het slachtoffer van een andere vorm van nucleaire technologie. Hoe kan het eigenlijk dat dit land, enkele jaren na de atoomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki, besloot om kernenergie te gaan gebruiken?

'Behalve een symbool van vernietiging, was de atoombom natuurlijk ook een symbool van de moderne wetenschap. In Japan, maar ook in andere landen, was er na de Tweede Wereldoorlog een grote propagandacampagne gaande om met name die tweede betekenis van de toen nog nieuwe, nucleaire technologie te benadrukken.

Kernenergie werd dus gepresenteerd als iets dat voor vooruitgang zou gaan zorgen, en juist Japan – als slachtoffer van de atoomaanval – zou het verdienen om hiervan gebruik te maken. Om die reden is er destijds zelfs serieus over nagedacht om een kerncentrale in Hiroshima te bouwen. Ik denk dat dit aansluit bij een typisch menselijke behoefte om te willen zien dat er uit zoveel ellende uiteindelijk toch iets positiefs voortkomt.'

 

Meer weten over Obama’s bezoek aan Japan? Luister dan naar het interview met Japan-kenner Radboud Molijn in Bureau Buitenland.

Meer over Hiroshima bij de VPRO