De Europeaan

De camera is overal. Bij de VN-top met Ban Ki-moon, in Brusselse vergaderzalen maar ook in Limburg bij de Eurocommissaris thuis, roerend in de pannen en brullend langs het voetbalveld. Geen facet van Frans Timmermans gaat aan ons voorbij in De Europeaan. In zijn fly-on-the-wall-benadering toont regisseur Dirk Jan Roeleven zich een doorbijter die blijft draaien tot op de hotelkamer ’s nachts, als een Timmermans op kousenvoeten werkt aan zijn zoveelste speech. Roeleven: ‘Hoelang heb je vannacht Frans?’ Vijf uurtjes max, luidt het antwoord. ‘Ja, dat dit geen eenvoudig vakantiebaantje is, had ik al snel door.’

We volgen Timmermans vanaf zijn benoeming tot vicevoorzitter van de Europese Commissie en plaatsvervanger van Juncker in het najaar van 2014 tot september 2016. Zo dicht bij Europa kwamen we niet eerder.
 ‘De film is volledig op vertrouwen gemaakt,’ zegt Roeleven. Wat voor contract moest hij tekenen? ‘Geen. Timmermans heeft alleen gezegd dat hij wat zichzelf betrof alles best vond, maar zijn mensen mochten absoluut niet beschadigd raken. Wel zijn er afspraken gemaakt met zijn staf over wat we zouden filmen: een keer in Straatsburg, een keer op reis, bij hem thuis, bij een kabinetsvergadering, een collegevergadering en de VN-top. Dat wilde ik op papier hebben.’

De toon tussen Timmermans en de regisseur is opvallend kameraadschappelijk. ‘Ik ken Frans al langer. We zijn allebei wielrenfanaten, en na het verschijnen van mijn boek De nieuwe fiets (2009) stuurde hij me tot mijn verrassing een complimenteus mailtje. Sindsdien hebben we contact. Toen mijn Tour-documentaire Nieuwe helden uitkwam in 2014, hield hij het praatje. Kwam hij speciaal voor overvliegen uit Luxemburg toen. Bleek dat hij in de klas heeft gezeten met de moeder van coureur Tom Dumoulin, op wie hij heimelijk verliefd was.’ Roeleven legde de kennismaking met Timmermans en hun gedeelde passie tot in detail, inclusief sms-verkeer, vast in een verhaal voor literair wielertijdschrift De muur. Maar wielerpraat is één ding. Waarom zei Timmermans ja, kon hij wel pottenkijkers gebruiken? ‘Hij zag het als een mooie kans om eens te laten zien hoe Brussel echt werkt. Hij realiseert zich dat er een hek om Brussel staat en hij dacht dat transparantie goed zou zijn om de groeiende euroscepsis tegen te gaan.’

Als Roeleven begint te filmen, is Timmermans nog een kersverse Eurocommissaris die is belast met het dossier Betere regelgeving; hij moet de wildgroei aan Europese regels aanpakken. ‘Dat is natuurlijk dodelijk saai voor een film. Maar toen kwam de vluchtelingencrisis en hij werd daarop gezet als diplomaat.’

Dat kwam Roeleven goed uit, zegt hij eerlijk. ‘Toen ik begon had ik geen idee waar ik zou uitkomen. Mijn enige doel was om overal zo dicht mogelijk op te zitten. Niet aan de kant staan terwijl Timmermans plus entourage voorbijlopen, maar mee, de lift in en en lopend door de gangen. De VN-top in New York was mijn finest hour wat dat betreft. Met een cameraploeg kom je nergens in het VN-gebouw, dan word je geparkeerd. Ik moest iets anders verzinnen en ben toen gaan filmen met een handcameraatje, half zo groot als een telefoon. Ik glipte overal tussendoor.’

Hij haalt een oranje stropdas uit zijn tas. ‘De assistent van Timmermans gaf me instructies hoe ik me moest gedragen: recht voor je kijken, niet lachen en niet praten. Van de Nederlandse consul-generaal in New York leende ik gauw deze das, die heb ik bewaard als souvenir. De handcamera ben ik sindsdien blijven gebruiken; het verkleinde de afstand tussen ons nog verder, waardoor zijn toon nóg losser werd.’

Dat is zichtbaar. Frans Timmermans komt onbeschaamd juichend, joelend of met betraande ogen voor de camera. Bij een concert van zijn muzikale held Bruce Springsteen staat hij enthousiast te dansen. Timmermans: ‘Rise up, rise up,’ zingt hij. Vallen is niet erg. Maar je moet weer opstaan.’

Hoogtepunt in de film is de topconferentie Herverdeling vluchtelingen, waarvoor twee weken lang non-stop wordt onderhandeld. Een uitputtingsslag. Timmermans: ‘De Europese belastingbetalers betalen mij om zo hard mogelijk te werken en dat doe ik dan ook.’ In scènes vol hectiek van het vele vergaderen en heen-en-weergevlieg, voert Roeleven het tempo op, terwijl de Eurocommissaris tussen de bedrijven door een kijkje in de keuken geeft van de diplomatie. Over zijn onderhandelingspartners: ‘De Turken zijn de beste diplomaten ter wereld.’ Wat is de methode Timmermans? ‘Altijd hoffelijk zijn, maar niks verstoppen. De Turken dagen me uit door te zeggen dat niet alle lidstaten willen meedoen aan de herverdeling. Klopt, zeg ik dan. Aan jullie om dit aan te grijpen om je strategische relatie met hen te verbeteren.’ Ook tegen Ban Ki-moon spreekt hij duidelijke taal. ‘Er is een limiet aan de hoeveelheid [vluchtelingen, IvdV] die we kunnen absorberen en daar moeten we niet overheen, want dan verkruimelt de sociale structuur en het enige effect daarvan is dat extreemrechts groeit in Europa.’

Al portretteert Roeleven Timmermans in de eerste plaats als de politicus die zich – geholpen door zijn talenkennis – als een vis in het water voelt in het internationale speelveld, hij zoekt ook naar zijn drijfveren. Hij laat Timmermans vertellen over zijn jeugd, zijn afwezige vader. De diplomatenkinderen waarmee hij verkeerde, zijn vader was kanselier in Brussel en Rome, kregen met kerst andere cadeaus dan de kleine Frans, wiens vader lager in de diplomatieke rangorde stond. Roeleven: ‘Dat heeft hij volgens mij heel goed gevoeld. Het heeft zijn ambitie aangewakkerd. Het is toch een beetje: kijk eens papa, met losse handen.’ Als kind was hij lastig, lawaaiig en eigenwijs, zegt Timmermans zelf. ‘Ik houd altijd vast aan mijn eigen standpunt. Maar ik vrees de eenzaamheid die dit oplevert.’ Roeleven: ‘De eenzaamheid van die man trof me. Hij is de helft van de tijd van huis. Dolblij als hij een appje krijgt van zijn stamkroeg in Limburg.’