70 jaar satire op tv! Als je van elk jaar het grappigste fragment neemt, heb je een hilarische compilatie, zou je denken. Maar nee. Geen goede aanpak. Waarom? Omdat heel veel satire maar beperkt houdbaar is. Satire is komisch commentaar op wat er op dat moment speelt in politiek en maatschappij. Dus een imitatie van een minister die niemand meer kent? Niet grappig. En een persiflage op een zelffeliciterende tv-show van een jarige omroep, is dat 47 jaar na dato nog leuk? Oordeel zelf.
Satire zit diep in het DNA van de VPRO. Wat zijn nou echt satirische hoogtepunten uit de VPRO-geschiedenis? Waar kun je die eigenlijk bekijken? En wat komt er nog voor moois aan?
En? Misschien heb je wel gelachen, maar dikke kans dat je niet begreep wie hier nu eigenlijk werd bespot. En zou iemand je alles uitleggen, dan snap je het wel, maar uitleg en humor gaan bijzonder slecht samen, dus leuker wordt het daar niet per se van.
twee uur satiregeschiedenis
Gelukkig hebben de samenstellers van 70 jaar satire: van A tot Z gekozen voor een andere insteek. Eentje die je misschien wel kunt raden. Iets met het alfabet inderdaad. Dat geeft ze lekker veel vrijheid om kriskras door de satiregeschiedenis te reizen. Zo blijft het twee uur lang leuk en verrassend leerzaam. Na het kijken weet je beter wat satire is, hoe het werkt en hoe de stem van Ronald Snijders klinkt, want die praat het allemaal aan elkaar.
Maar nog even over Van Kooten en De Bie, die je hierboven zag. Denk vooral niet dat al hun satire hopeloos gedateerd is. Toen talkshow De Wereld Draait Door begin 2019 peilde welke satirische programma’s van de afgelopen 50 jaar kijkers het beste, leukste of grappigste vonden, kregen Van Kooten en De Bie bijna 46 procent van de stemmen. Types als De Vieze Man, incel-avant-la-lettre Frank van Putten met zijn moeder Carla en het oplichtersduo F. Jacobse & Tedje van Es doen het ook nog altijd uitstekend op social media. Dit is de meestbekeken video op hun eigen YouTube-kanaal:
Van het begin van de jaren zeventig tot de late jaren negentig van de vorige eeuw waren Van Kooten en De Bie een begrip, dé standaard voor humor en satire op tv, en dat ijlde nog lang na. Een mooie kijktip voor de liefhebbers is de driedelige documentaire Van Kooten & De Bie sloegen weer toe! Van Koen Verbraak uit 2012.
de lullo's
Vanaf 1990 had de VPRO nog een programma met satirische trekjes, maar dan veel absurdistischer: Jiskefet, van het trio Kees Prins, Herman Koch en Michiel Romeyn. Dat was ook heel populair, met terugkerende sketches over onder meer de dierenwinkel, reclamebureau Multilul en de Lullo’s. Dat laatste was een persiflage op ballerige corpsstudenten, maar werd juist eindeloos populair onder die groep. In 2005 maakte Jiskefet zijn laatste seizoen: Sint Hubertusberg, over een ongezellig verpleeghuis met een strenge hoofdzuster. Alles van Jiskefet is te vinden op jiskefet.nl.
©
Jiskefet / vpro
naar jiskefet.nl
Na Jiskefet duurde het lang voor de VPRO een nieuw satirisch vlaggenschip kreeg. Ronald Snijders en Pieter Jouke deden in 2006 en 2007 een poging met De Staat van Verwarring, maar dat sloeg niet bij een groot publiek aan en heeft het tv-overzicht dan ook niet gehaald. Eind 2014 begon Zondag met Lubach en dat bleek wel een schot in de roos – het programma werd met 27 procent van de stemmen onbetwist tweede in die DWDD-peiling waar we het net over hadden. Arjen Lubach zorgde dat zijn kijkers zonder voorkennis toch konden lachen om het nieuws, want dat leverde hij er gewoon bij. Na dertien seizoenen stopte het team er begin 2021 mee. Kijk naar de duizelingwekkende afscheidscompilatie:
Goed, van die compilatie snap je over een paar jaar geen fluit meer, maar met context is het ook dan allemaal nog begrijpelijk en waarschijnlijk zelfs grappig. Dat kun je dan nog steeds zien op het YouTubekanaal van ZML. Zoals die keer dat Chinese webshops werden gefileerd, met hilarische afsluiter dankzij een speciale gast. En niet getreurd, Arjen Lubach komt terug.
Als je dit allemaal zo ziet, lijkt het wel of satire vooral een mannenzaak is. En eerlijk is eerlijk, 70 jaar satire: van A tot Z bevestigt die indruk eigenlijk wel. Het verandert als je het begrip satire wat ruimer neemt. Valt Kreatief met Kurk van Arjan Ederveen en Tosca Niterink – ja, die van Theo en Thea – er ook onder? Ja toch zeker? De sketches met kinderen in Infantilio? En de kantoorhumor van Toren C? Of het nu kritisch maatschappijcommentaar is of niet, onderstaand fragment werd al 22 miljoen keer bekeken op YouTube.
Tot slot nog een fijne dienstmededeling: vanaf 17 oktober is de VPRO weer een satirisch hoogstandje rijker. Plakshot is het nieuwe programma op de zondagavond waarin Roel Maalderink door middel van straatinterviews, sketches en parodieën de actualiteit bespreekt én de absurditeit van de media blootlegt. En dat allemaal vanuit zijn eigen woonkamer. Met zijn broer.
Wat vind jij de beste satire die de VPRO ooit heeft uitgezonden? Sleep de vijf suggesties hieronder in jouw volgorde of klik hier.