Tien uur ’s ochtends klinkt op een woensdagochtend het voetbalcommentaar van Evert ten Napel en Youri Mulder in de gang van een studiocomplex in een buitenwijk van Utrecht.
‘De supporters zijn gefrustreerd dat... Wat een kutwoord, gefrustreerd… De supporters vinden het kut dat hun ploeg op achterstand is gezet. Haha.’
In een cabine van twee bij drie meter spreken Youri Mulder en Evert ten Napel teksten in voor het computervoetbalspel FIFA. Tussen hen in een kussen om het geluid te dempen. Via een klein schermpje kunnen ze communiceren met de geluidstechnicus Max Frick (sikje) en de regisseur Wiebe de Boer (baardje), die aanwijzingen geven.
‘De energie mag wel iets hoger Youri’, zegt Frick.
‘Ja Max, dat zeg je nu wel,’ zegt Mulder, ‘maar ik ben analyticus. Ik moet wel een beetje rustig praten. Als ik met heel veel energie ga praten, klinkt dat heel gejaagd.’
Mulder en Ten Napel hebben een dikke map teksten voor zich liggen. Met meerdere manieren om iets te zeggen bij verschillende voetbalsituaties. Een speler passt, een speler schiet, een speler kopt, een speler schiet naast, een speler schiet over of hij scoort. En dat kan ook op tientallen manieren. ‘Hij plaatst de bal van dichtbij in de linkerbenedenhoek. Van dichtbij wordt de bal in de linkerbenedenhoek geplaatst. Van dichtbij en in de linkerbenedenhoek geplaatst.’ Maar Ten Napel en Mulder doen het monter en zonder mopperen. Ze lijken er zelfs plezier in te hebben en maken grapjes met de geluidsmannen.
‘Ja Max, doe ik Max, je hebt gelijk Max. Nou je kunt wel merken dat jij uit Oost-Duitsland komt zeg.’ Waarop Ten Napel oude verhalen oplepelt uit de tijd dat hij in de ddr het Nederlands elftal versloeg en het gevoel had continu in de gaten gehouden te worden.
Youri Mulder is analyticus bij het komend WK voetbal, Evert ten Napel becommentatieerde tientallen WK-wedstrijden. Maar de Nederlandse jeugd kent hun stemgeluid omdat ze al tien jaar commentaar inspreken bij het computerspel FIFA.
Emotie
Het is surrealistisch om Evert ten Napel ‘in het wild’ mee te maken. Het is een soort psychose waarbij de televisie tegen je praat, zijn stem hoort uit een beeldscherm te komen. Bij de chocoladetaart die wordt aangesneden omdat het de tiende FIFA is die Ten Napel en Mulder inspreken, weet Ten Napel meteen precies welk stukje hij wil. ‘Die ene wil ik, dat is een heel mooi puntje.’
Alsof het een steekpass is. Over de Alpha Romeo die voor het raam staat, zegt hij: ‘Ja, de Italiaanse auto’s hebben altijd iets vreemds… en eigenlijk vind ik dat ook wel mooi.’
Als Frick tijdens de lunchpauze pindakaas met jam op zijn brood smeert, zegt hij: ‘Dat kan je niet maken! Dat doe je toch niet!’, alsof er net iemand met gestrekt been ingekomen is. Bij alles wat hij zegt klinkt emotie van waardering, afgrijzen, verrassing of blijdschap. Hij ís een commentator.
Youri Mulder is op zijn beurt een echte analyticus. Hij staat altijd klaar om de ‘ja maar’-rol te spelen: ‘Als iemand iets tegen mij zegt, ben ik het eigenlijk altijd wel met hem eens, maar ik vind het dan ook leuk om er iets tegenin te brengen. Als een trainer zegt dat ik een kilometer moet rennen, dan vraag ik hem waarom. Ook om hem een beetje te testen. Kijken of hij wel goede argumenten heeft.’
Hij bekijkt het potje Tahinn. ‘Dat is van sesamzaad gemaakt. Heel gezond.’
Als Frick tijdens de lunchpauze pindakaas met jam op zijn brood smeert, zegt hij: ‘Dat kan je niet maken! Dat doe je toch niet!’, alsof er net iemand met gestrekt been ingekomen is.
Computerspel
Al tien jaar verzorgen Youri Mulder en Evert ten Napel het commentaar voor FIFA. Het maakt ze met afstand tot de bekendste voetbalcommentator en analyticus van Nederland. Misschien niet onder voetballiefhebbers die dagelijks naar Sport 1 kijken, maar wel voor een hele generatie kinderen en jongvolwassenen, met name jongens en jongemannen. FIFA is het populairste voetbalspel op de computer. Iedere minuut van iedere dag spelen miljoenen het. Ieder jaar verschijnt er een nieuwe versie. FIFA 14 is nu uit. Van FIFA 13 zijn er 13,4 miljoen verkocht. Voor jonge mensen is FIFA geen oude mannenclub, maar een computerspel.
‘Ik keek vroeger altijd voetbal op televisie, maar mijn zoontje speelt liever FIFA,’ zegt Youri Mulder. ‘Laatst was een vriend uit Columbia bij me op bezoek met zijn zoontje, een Spaans sprekend jochie dat in de jeugd van Barcelona speelt. Hij zat al snel FIFA te spelen op de Playstation. Ik ging erachter staan. En telkens als ik mijn stem hoorde, praatte ik mezelf na. Het duurde even voordat hij het doorkreeg. Hij keek naar me, met een ongelovige blik in de ogen: deze man kan goed stemmen nadoen.’
Zelfs Messi schijnt het leuk te vinden om met zijn handen te voetballen en online en anoniem tegen onbekenden te spelen. Ook de spelers van Twente, waar Mulder assistent-trainer is, spelen het computerspel tussen trainingen door. ‘Maar ze zetten hem dan meestal wel op Engels commentaar. Ha ha.’
‘Mensen klampen me wel eens aan in de supermarkt. “Ik word gek van uw stem”’, zegt Ten Napel. ‘Dan zeg ik: stuur ze naar buiten. Laat ze lekker voetballen. Of zet die spelcomputer op zolder... Alsjeblieft zeg.’
Kop dicht
Het is het lot van de voetbalcommentator. Bijna per definitie is hij een bron van ergernis. Zeker als het voetbal teleurstellend is.
En dat dat in tijden van Twitter en Facebook flink uit de hand kan lopen, ontdekte de Braziliaanse sportcommentator Galvão Bueno, tijdens het WK in Zuid-Afrika. Hij is bekend van zijn eindeloze ‘goooooooal’ dat klinkt op de Braziliaanse zender als de thuisploeg een doelpunt maakt. Niet alle Brazilianen houden ervan. Tijdens het wk in Zuid-Afrika kwam daarom een twittercampagne op gang. Brazilianen retweetten de tekst ‘CALA BOCA GALVAO’, wat in het Portugees iets betekent als: ‘kop dicht Galvao.’ De leus werd trending op Twitter. Niet-Brazilianen vroegen zich af wat het betekende, waarop een grappenmaker verklaarde dat het een actie was om een tropische vogel uit het Amazonegebied te redden. Iedere keer als iemand ‘Cala boca Galvao’ twitterde ging er 10 dollarcent naar De ‘Galvao Vogel Stichting’. Er verscheen zelfs een filmpje met luchtbeelden van het Amazonegebied, dan rokende schoorstenen en een groene papegaai. Het verhaal raakte een gevoelige snaar en de leus ‘Cala boca Galvao’ ging de hele wereld over. Tot groot plezier van de Brazilianen.
Beeld uit de speciale WK-editie van Fifa
Taalgebruik
Ten Napel heeft het ook meegemaakt. ‘Oubotaal’-schrijver Jan Kuitenbrouwer en Beau van Erven Dorens stonden beiden ooit aan de basis van een anti-Ten Napelcampagne. Ze ergerden zich aan zijn taalgebruik: de ‘dekselse’ spelers die ‘fopduiken’ maken in stadions die ‘ontploffen’ na een doelpunt. Er verscheen ook een Ten Napel Bingokaart met ‘Goeie genade’, ‘Het wonder van..’ ‘Dit komt aan als een mokerslag’ En: ‘Kent u Lucky Luke nog en de Daltons? Dan is Gattuso die kleinste.’
Ten Napel haalt de schouders op. ‘De meeste mensen interesseert het nauwelijks. Tien procent vindt het leuk en tien procent vindt het niks.’
Youri Mulder kan het niet laten om de zaak ook weer van een andere kant te bekijken: ‘Op een bepaalde manier is het ook weer minder erg geworden door Twitter. Nu zijn er zo veel mensen die een mening hebben, dat het steeds minder uitmaakt. Vroeger was het eigenlijk veel erger, als je werd afgemaakt in dat ene krantenstukje dat iedereen las.’
Op Facebook is nu een campagne gestart om Sierd de Vos de nieuwe commentator van het FIFA-spel te maken. De Vos vertelt bij iedere wedstrijd waar je bij het stadion lekker kunt eten. Zijn handelsmerk is het zeggen van ’koekoek’ als er iets onverwachts gebeurt, zoals een strakke pegel in de kruising. Het maakt hem populair bij een nieuwe generatie sportkijkers. Ten Napel houdt zich op de vlakte. ‘Het is niet mijn stijl, maar ik kan er ook wel weer om lachen.’
Hij maakt zich hoe dan ook geen zorgen dat hij zijn klusje kwijtraakt. Hij sprak inmiddels zo’n 20- tot 30.000 spelersnamen in. Een nieuwe commentator zou dat allemaal opnieuw moeten doen. Het dieptepunt uit zijn carrière is de dag dat hij 14.000 voetbalnamen op moest lezen. Allemaal twee keer. Eén keer op bescheiden volume, als de speler op het middenveld een balletje breed legt, en één keer hysterisch, als de speler alleen voor de keeper opduikt. En niet alle spelers hebben namen als Youri Mulder. Griekse voetballers heten Sokratis Papastathopoulos, Lazaros Christodoulopoulis en Panagiotis Tachtsidis. Nu moet hij er ook weer 2000 oplezen, de nieuwe namen in FIFA 2015. Hij frommelt aan het papieren Fisherman’s Friendzakje.
Echte wedstrijden waren makkelijker. ‘Ik had altijd een briefje met tien regels voor mijn neus. Ik belde vroeger altijd met John Frederikstadt, hij was opperhoofd van de sportvelden in Bussum en hield alles bij in schriften. “Waar moet je heen”, zei hij dan. “Naar AZ, okay, bel me over een half uur maar terug.” En dan kwam hij met een lijstje dingen die wel leuk waren voor me.’
De moderne commentator heeft de beschikking over de enorme databases van Infostrada en Opta. Alle statistieken verschijnen – tegen fikse betaling – op de laptop.
Jonge commentatoren vervloeken de nu gepensioneerde Ten Napel daarom nog wel eens.
Het dieptepunt uit zijn carrière is de dag dat hij 14.000 voetbalnamen op moest lezen. Allemaal twee keer. Eén keer op bescheiden volume, als de speler op het middenveld een balletje breed legt, en één keer hysterisch, als de speler alleen voor de keeper opduikt.
Lipmicrofoon
Ten Napel houdt een vreemd ding omhoog. Een kruising tussen een scheerapparaat en een microfoon. Je drukt hem tegen je bovenlip, zodat de afstand tussen mond en microfoon exact goed is. ‘Ouderwetse Britse BBC- lipmicrofoon. Churchill gebruikte hem ook. Ik was in Engeland bij Arsenal, en daar heb je altijd een technicus van de BBC. Dat moet van de Engelse bond. Toen vroeg ik of ik hem ook eens mocht proberen. En dat klonk zo goed! Sindsdien gebruik ik hem altijd. En bij Fox en de NOS moeten alle commentatoren hem nu ook gebruiken. Ze balen daarvan, want sommigen hebben veel liever een headset. Dan hebben ze hun handen vrij om op de laptop te zoeken. Haha.’
Ten Napel vindt dat veel moderne commentatoren te veel praten. Het gaat niet om statistieken en weetjes, het gaat om de wedstrijd.
‘Ik vond het soms lekker om de microfoon neer te leggen, even achterover te zitten, op een Fisherman’s Friend te zuigen en naar de wedstrijd kijken. Ik hou van de commentator die zijn mond houdt. Stilte kan heel mooi zijn. Bij Parma spelen ze Verdi als de voetballers opkomen, daar ga je toch niet doorheen praten. Of het Ierse volkslied, in Ierland. Dan hou je toch je mond dicht! De geluiden van het stadion. Het geluid van de keeper die zijn schoenen tegen de doelpaal tikt. Het geluid van de voet tegen de bal. Dat is toch prachtig. En als er dan wat gebeurde, spuugde ik mijn snoepje uit en zette ik de microfoon weer tegen mijn lip.’