Op 19 september 1980 berichtte hij voor de VPRO-radio over de samenwerking tussen Israël en Zuid-Afrika op het gebied van defensie, binnenlandse veiligheid en handel. Scheltema zijn commentaar over die innige samenwerking was niet mis te verstaan: 'De slachtoffers van discriminatie verdienen aan de uitvoerders van apartheid, over de inrichting van gaskamers in Zuid-Afrika wordt nog overlegd...' Een rel was geboren en bij de VPRO stond de telefoon daarna roodgloeiend. Vanuit alle Joodse belangenverenigingen werden excuses geëist. Jan Haasbroek, destijds directeur VPRO-radio, moest door het stof. En nog diezelfde week werd een molotovcocktail door het raam van Scheltema’s woning in Naarden gegooid. Een serieuze aanslag op zijn leven. Gelukkig doofde de lont, want zijn elfjarige dochter was alleen thuis, Philippe zelf was er niet.
Hoe activistisch mag de journalist nog zijn? Die vraag waait de laatste tijd weer regelmatig door de VPRO Villa. De onlangs op 90-jarige leeftijd overleden Philippe Scheltema had daar ogenschijnlijk geen enkele moeite mee.
Jan Haasbroek herinnert zich vooral het keurige voorkomen van Philippe, altijd in pak met stropdas. 'Ofschoon hij er misschien wat als een VVD’er uitzag, waren zijn opvattingen dat allerminst. Hij was een scherpe observator en gedegen journalist.' Scheltema was in 1968 één van de coupplegers die de VPRO-dominees van het grind hebben gejaagd. Hij was in 1960 begonnen bij de VPRO ontwikkelde zich halverwege de jaren 60 volgens een groot verhaal in de Haagse Post in 1983 tot een links anarchistische liberaal. Scheltema werd met zijn radioprogramma Informatie een soort platform voor ‘dakloze’ commentatoren waarmee hij zich afkeerde van de licht etherische koers van de dominees. Mensen als Anton Constandse, Wouter Gortzak en Theo Stibbe kregen de ruimte van Phillipe Scheltema voor hun verhalen. En dat zeer tegen de zin van de dominees. Volgens Haasboek stond Scheltema niet vooraan bij de revolutie van '68, maar was wel degelijk betrokken bij de omwenteling. En daarmee is Philippe Scheltema toch ook een van de founding fathers van de huidige VPRO.
Fieneke Diamand memoreert zijn absurdistische ideeën, zij assisteerde hem midden jaren 70 bij het muziekprogramma De Wereld van Muziek en Geluid op zijn Kop en Andersom. Waarin dan bijvoorbeeld het woord water een uur lang in allerlei klassieke muziekstukken centraal moest staan. De forellen van Schubert konden dan moeiteloos overgaan in traditionele waterwiel geluiden uit Soedan. Luisteraars mochten de muzieklijsten dan opvragen en die werden door de VPRO verstuurd. 'Hij was een Pietje precies, nam overal uitgebreid de tijd voor omdat het goed moest zijn, maar daardoor was hij ook wel kwetsbaar.'
Philippe Scheltema had een feilloos gevoel voor journalistieke onderwerpen. In 1985 kwam Michael Gorbatsjov in de Sovjet-Unie aan de macht. Scheltema vond dat de VPRO zijn blik meer naar het oosten moest richten. Samen met Rob de Wijk, Joanka Prakken, Fred Stroobants en Jan Balliauw werd het programma Euroburo opgericht. Stroobants herinnert zich de wekelijkse uitzendingen die onder leiding van Scheltema berichten uit de Oost Europese samenleving maakten. 'Hij kon goed out of the box denken en bedacht altijd originele reportages. Daarnaast had hij ook een groot gevoel van rechtvaardigheid.' Hij woonde in Budapest en stuurde van daaruit als eindredacteur zijn makers aan. Die zwierven achter het IJzeren gordijn op zoek naar mooie verhalen.
Zo stond Rob de Wijk eind oktober 1989 met Scheltema aan de oostkant van de muur in Berlijn. Zij keken over een vlakte waar de Brandenburger Tor in een soort niemandsland stond: 'hoe lang zal die muur er nog staan?' De Wijk vertelt: 'Het rommelde in het Oostblok en ik schatte een jaar of vijf. Binnen een paar weken werd hij gesloopt. Het werd een van de bepaalde momenten uit mijn leven, dus kijk uit met voorspellen. Philippe was een van mijn belangrijke leermeesters.'
Het Euroburo ging op in het dagvullende VPRO-radioprogramma Het Gebouw maar bleef berichten uit Oost-Europa maken. Scheltema zijn eerdergenoemde originaliteit voor onderwerpen wordt bevestigd door Dini Bangma. Zij werd eind jaren 80 door Philippe Scheltema gevraagd om twee uniformen van Russische soldaten in elkaar te zetten. Hij had bedacht dat het interessant zou zijn om de stemming over de Russen in Nederland te peilen door twee Russen wekelijks op de markt te laten rondlopen in uniform met een geweer.
Ik scharrelde er een aantal bij elkaar en maakte twee passende uniformen, eentje voor Boris Abarov, klein en gezet, eentje voor Felix Kaplan, lang en slank. Om te passen werd ik een avondje uitgenodigd bij Boris thuis, Philippe ging mee. Aangekomen bij Boris thuis verscheen er een fles wodka op tafel. De heren dachten mij wel onder tafel te kunnen drinken, ik heb stevig mijn vrouwtje gestaan en de uniformen zijn er gekomen.
v.l.n.r. Philippe Scheltema, Boris Abarov, Felix Kaplan en Egbert Hartman
Philippe Scheltema vertrok in 1990 bij de VPRO maar bleef, volgens zijn dochter Minou, de verhalen op het toneel van de wereldpolitiek volgen tot zijn dood. 'Trump en Poetin fascineerden hem mateloos'.
Op 16 februari werd Philippe Scheltema herdacht in zijn woonplaats Naarden. De VPRO wenst zijn partner en twee kinderen Olivier en Minou sterkte de komende tijd om dit verlies te verwerken.
