Onverschrokken in het midden staan

Niet zonder slag of stoot. Zo zei hij kort nadat bij hem galwegkanker was vastgesteld, maar hij zich na een eerste behandeling goed voelde: ‘Ik ben een gezonde man met een tumor.’ Een frase die Lennart tekent in al zijn facetten. Geef het woorden,  geef het context, en ga niet bij de pakken neerzitten. Zo kreeg hij grip op de wereld en wat daarin gebeurde en zo hield hij grip op zijn leven. 

In maart 2023 zag hij zich na 14 jaar gedwongen zijn taken als algemeen directeur van de VPRO neer te leggen. Dat deed hij zichtbaar met pijn in het hart, want Lennart van der Meulen was een man die leefde voor de publieke zaak, voor de VPRO.

Op 3 juni 2023 werd hij tijdens de Algemene Ledenvergadering van de VPRO geridderd. Bij monde van minister van OCW en oud-voorzitter van de Raad van Toezicht van de VPRO Robbert Dijkgraaf die de volgende woorden sprak: 

‘Je roeide graag tegen de stroom in als dat betekenisvolle televisie met een maatschappelijke waarde dichterbij bracht. Enthousiast en hardnekkig bleef je creatieve makers alle ruimte geven voor programma’s en films. En altijd bleef je pal staan voor je mensen. Iedereen die met jou gewerkt heeft, ziet dat je je het minst bekommerde om je eigen ego. Niemand kent jou van de talkshowtafels. Wel ben je altijd bereid en als de beste in staat geweest om uit te leggen wat je bedoelde. Welke kant je op wilde. Met subtiele overtuigingskracht, beheerst en bescheiden, overtuigd van je doel. En vooral met de juiste woorden.’ 

Tegen Femke van der Laan zei Lennart daar in Nooit Meer Slapen over: ‘Ik was ontroerder dan ik had kunnen denken, want ik ben natuurlijk niet zo van de lintjes en het koningshuis, maar ook omdat Robbert Dijkgraaf het deed en die had een goed verhaal. Wat ik een mooie term vond, die hij gebruikte, hij zei: “je bent onverschrokken.”  Want ik denk dat je als mens in principe alles aankan, maar dan moet je wel handelen. Dus ik handel onverschrokken. Als er een kring is moet je in het midden gaan staan, en als er een ladder is, moet je een tree hoger.’ 

Lennart kwam in 2009 binnen bij een VPRO die een turbulente periode achter zich had gelaten, maar ook weer aan de vooravond stond van nieuwe avonturen. Van der Meulen, zoals hij zichzelf ook regelmatig noemde, had wel even nodig om aan deze nieuwe werkomgeving te wennen, al was het alleen maar omdat 'ik nog nooit leiding heb gegeven aan zoveel mensen'. Hij maakte zich bij al die mensen, van postkamer tot programmamaker, enorm geliefd.  

Voor zijn aantreden bij de VPRO was hij vijf jaar netmanager geweest van eerst Nederland 3 en vervolgens Nederland 2, en daarvoor commissaris programmatoezicht bij het Commissariaat voor de Media. En nu dan de VPRO, een omroep die in de jaren die volgden onder zijn leiding een eigenzinnig profiel zou houden. Een omroep die de fusiedruk wist te weerstaan hoewel Lennart wel degelijk gesprekken daarover voerde met AVRO, BNN en zelfs POWNED.

Uiteindelijk zou de VPRO een zelfstandige omroep blijven, met een eigen positie en een budget dat daarbij past. En een directeur die daarbij past, niet iemand die van 9 tot 5 in zijn kantoor zou zitten, of alleen maar buiten de deur aan vergadertafels, maar juist een man die voortdurend door Villa VPRO zou lopen, de indruk wist te wekken dat hij altijd alles gezien (tv), gehoord (radio) of gelezen (gids) had, die onvermoeibaar door het land reed op weg naar premières, opnames, openingen, als het maar van of voor de VPRO was. 

Een man met ideeën en initiatief. Daarom staat sinds 2011 naast Villa VPRO het kunstwerk Stationnement Gênant van Wim T. Schippers in de tuin, beter bekend als De Drol. Daarom was er in 2014 in Utrecht opeens de eerste editie van het Vlaams (later Belgisch) Filmfestival dat hij samen met regisseur Jos Stelling opzette. Daarom ging de VPRO een vruchtbare en unieke samenwerking aan met HUMAN.

Uit de koker van Lennart kwam altijd wel iets nieuws opborrelen. Zijn liefde voor film kwam op persoonlijk vlak nog het best tot uiting toen hij voor zijn zestigste verjaardag in bioscoop Louis Hartlooper Complex een volle zaal vol vrienden en collega’s trakteerde op Átame! van Pedro Almodóvar.

Lennart maakte veel reizen met zijn vrouw Inge en hun zoons Casper en Joost. Naar Suriname, naar Nepal, naar Namibië, maar ook naar ‘Schier’. Steevast gevolgd door uitgebreide reisverslagen die hij waarschijnlijk het liefst gepubliceerd zou zien, want in zijn hart was Lennart een schrijver. 

Hij zou nooit echt afscheid nemen van de VPRO, bleef de Villa ook zo lang mogelijk bezoeken om met mensen te spreken, zich op de hoogte stellen, betrokken te blijven. Hij nam hoogstens in bescheiden vorm afscheid, bijvoorbeeld met dat interview in Nooit Meer Slapen, waarin hij samen met Femke van der Laan reflecteerde op zijn werk, zijn gezin, zijn ziekte en zijn kijk op de wereld: ‘Dan ben ik toch een socioloog, of een antropoloog. Iemand die om zich heen kijkt, naar bewegingen, instituties, iemand die observeert.’ 

Tijdens het traditionele VPRO Zomerfeest van 2023, kreeg hij een boek gepresenteerd waarin een deel van zijn toespraken van de jaren 2009-2023 waren verzameld onder de titel ‘Een vrije geest ziet meer vogels.’ De toespraak van deze directeur was bij de VPRO niet het verplichte nummer, maar zoals een eindredacteur ooit zei: ‘Naar Lennart heb ik echt geluisterd.’

Dat compliment was niet aan dovemansoren gericht en Lennart bediende die dag het gehoor met nog maar eens een mooie speech, zijn laatste: ‘De VPRO is een van de meest bijzondere plekken om te kunnen werken en een beetje te leven. Besef dat goed. Daar moeten we dus zuinig op zijn en dat moeten we blijven koesteren. Want als die kern klopt en als dat fundament er ligt dan volgt de rest vanzelf. De brille en de moed om je uit te spreken. De gekte en het verstand om te kunnen maken. De liefde voor het vak en de diepte waar je het iedere keer weer uit moet halen. Al die programma’s die uit ons laboratorium opborrelen. Simpel gezegd: dat is allemaal mensenwerk en misschien zijn we daar wel het beste in. Zorg dus goed voor elkaar en wees zuinig op de goeie ouwe VPRO.’ 

Dat zullen we doen, dag Lennart.