De os en het paleis

Lieve collega’s, vrienden, clubgenoten,

Van harte welkom op dit nieuwjaarsfeest van VPRO en HUMAN, welkom bij de Club, welkom in het nieuwe jaar des Heeren 2023.

In steeds meer landen bestaat een totaalverbod op de kritische kanttekening. Dat ervoer de Turkse journaliste Sedef Kabas vorig jaar toen zij van haar bed werd gelicht en 49 dagen werd opgesloten wegens belediging van Recep Tayyip Erdogan.

Die straf voor Kabas volgde op een item uit de tv-show die zij host. Daarin haalde ze de parabel aan van de os en het paleis. Die luidt: als een os een paleis ingaat wordt de os geen koning maar verandert het paleis in een stal. Dat was tegen het zere been van het regime dat zich graag laat voorstaan op het gezegde dat gekroonde mensen wijzer worden en macht verstandig maakt.

In regimes als dat van Erdogan, Putin, Xi of Khamenei is geen kiertje ruimte voor een ander geluid. Dat is misschien wel het grootste gevaar van deze tijd. Dat het zo gemakkelijk lijkt zonder enige schroom ieder kritisch geluid, elk sprankje van verzet, iedere afwijkende mening keihard te onderdrukken. Of het nu gaat om tweets, speldjes of blanco vellen papier. Zelfs voor narren is er geen plek aan het hof van despoten.

Hier gelukkig wel. Wat heet, onze eigen VPRO-nar, Arjen Lubach is zojuist verkozen tot Mediaman van het jaar 2022. Anouk Kamminga brengt onze felicitaties over en komt later vanavond verslag doen van de festiviteiten. We hebben dus eigenlijk twee feesten tegelijk. Ons jaar kan nu al niet meer stuk.

We staan er weer. Met z’n zeshonderden samengepakt om een nieuw jaar te beginnen. Dat voelt goed na twee koude starts tijdens corona.

We kunnen die energie en het gevoel er samen voor te gaan goed gebruiken want we staan aan het begin van weer een enerverend jaar waarin veel van ons gevraagd gaat worden.

Het zijn turbulente tijden en de effecten van de verschillende crises gaan niet aan de VPRO en HUMAN voorbij. En dan hebben we hebben ook nog grote ambities om een progressieve bijdrage te leveren aan de grote vraagstukken van vandaag.

Eerst het kasboek. Alles wordt duurder en de vergoedingen houden geen gelijke tred. Dat zet de begroting van 2023 flink onder druk en we gaan ons dit voorjaar beraden op scenario’s voor financiële stabiliteit de komende jaren.

Die scenario’s zijn ook nodig om onze ambities waar te kunnen maken. We willen ook als het financieel krapper is extra investeren in onze programma’s, in vernieuwing en experiment. In talent en een jonge en diverse organisatie en netwerk. We moeten onze positie bij de NPO zeker stellen en we willen sneller om van lineair naar online.

Door de turbulentie in de wereld gaan we ook vaker bij onszelf te rade. Intensiever dan voorheen voeren we het gesprek over de rol die we als omroepen willen spelen. Dan gaat het over betrokkenheid, impact, aandacht voor inclusie, de wens problemen aan te pakken, relevant te zijn, uitgesproken en soms activistisch.

We hebben pittig gediscussieerd over grensoverschrijdend gedrag in de media, de moeite die het kost om diverser te worden, de komst van Ongehoord Nederland in het bestel en de journalistieke principes die we hanteren en we hebben daar consequenties uit getrokken.

We werken hard aan onze journalistieke kwaliteit en onafhankelijkheid en we hebben 15 journalistieke principes opgesteld als kompas voor ons werk. En we zijn alerter dan ooit op de manier waarop we met elkaar omgaan om ons werk creatief en inclusief te organiseren. Spannend en veilig tegelijkertijd. Efficiënt en duurzaam.

Dat vraagt om afspraken en veel gesprekken. Omdat we allemaal ook zelf moeten leren hoe het anders kan en moet. En het ook doen. Nieuwe mensen binnenhalen, nieuwe bronnen aanboren en nieuwe samenwerkingen aangaan.

We vragen ons ook steeds weer af hoe we in onze verhalen om moeten gaan met klimaatverandering, groeiende ongelijkheid, toenemend populisme, verschillen tussen stad en land, jong en oud, gender en seksualiteit, culturele achtergrond. Welke selectie we maken in onderwerpen en verhalen.

Iedere klap is bij ons een daalder waard. Bij de VPRO is éénmaal scheepsrecht. Of het nu om gastenkeuze gaat voor NMS, om onderwerpen voor Bureau Buitenland, grenzen bij Frontlinie, om de pay off van een campagne, onze erkenningsaanvraag of het gesprek met de NPO over onze bijdrage aan de publieke omroep. Het begint nog steeds bij een éigen Keek op de week en de wens dat te verbeelden en verwoorden.

En dan laten we de camera draaien zonder manipulatie. Gaan we onbevangen in gesprek zoals Eva Koreman en Sylvana Simons deden in Het marathoninterview en Nadia Moussaid en Leïla Slimani in Wintergasten. Dan agenderen we zoals Argos en Buitenhof dat doen. En we geven nieuw talent de vloer en gevestigde namen nog een keer de kans op succes. Zodat Freek de Jonge gisteren nog eens over De Schreef kon gaan en latenight meer dan een miljoen enthousiaste kijkers bereikte met zijn 90^ste show.

Altijd maar weer origineel willen zijn. Dat is een grote kracht. Onze verhalen kunnen zinnen verzetten, meningen kantelen en uiteindelijk nieuwe perspectieven bieden. Houtbouw in plaats van beton. Zonne-energie voor iedereen. Vijf in plaats van zeven vinkjes. Een fossielvrij pensioenfonds. 3voor12 en niet 538 als leverancier van nieuwe muziek. Altijd een Brommer op zee als boei voor geïnteresseerde lezers.

Het begint met nieuwsgierigheid, eigenheid, creativiteit en scheppingsdrang. Dat is het fundament onder het programmapakket dat we bij de publieke omroep willen verzorgen. Daar gaat ook steeds weer de strijd met de NPO over. Over alternatieve muziek, literatuur, onafhankelijke films en documentaires, onverwachte gasten, nieuwe formats, innovatie en talent. Aandacht voor wat er in de wereld van de cultuur, filosofie en design gebeurt.

Na een heftig en hectisch najaar met een moeizame start van het genrebeleid lijkt de NPO nu meer open te staan voor ons pleidooi. Het besef groeit dat VPRO en HUMAN daarmee geen niche bedienen maar een essentiële publieke functie vervullen. Dat is ook van groot belang nu de commissie Van Geel deze zomer advies uit gaat brengen over de inrichting van het mediabestel.

Dat de commissie daarbij unverfroren kiest voor sterke en uitgesproken omroepen is een goed voorteken. Net als het pleidooi voor een sterk publiek mediabestel dat onafhankelijke van commercie en politiek een essentieel onderdeel is van een levendige democratie.

Wanneer de os het paleis betreedt wordt het beest geen koning. Het paleis wordt een stal. Maar een koning kan van een stal wel een paleis maken. Ook daar kennen we voorbeelden van. Dat is het verschil tussen Zelensky en Putin, Lula en Bolsonaro, Biden en Trump. Mark Rutte die persoonlijk en integer excuus aanbiedt voor het Nederlandse slavernijverleden.

Over drie jaar bestaat de VPRO een eeuw. Dan ligt het predicaat koninklijk in het verschiet. Laten we als Koninklijke VPRO in de dop de bezems pakken en aan het vegen gaan. Laten we de Augiasstal van de mediasector uitmesten en Hilversum tot publiek mediapaleis verbouwen voor het volk en de democratie.

We gaan er in 2023 weer het beste van maken. De mooiste tv, het beste interview, de spannendste serie, de gekste clip, de snedigste grap of de meest doorwrochte reportage. Nu gaan we dansend het nieuwe jaar in. Eerst op weg naar het buffet en daarna voor de muziek uit. Er ligt ook in 2023 opnieuw een wereld voor ons open.