Op dezelfde dag van de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo kwam de spraakmakende nieuwe roman van de Franse schrijver Michel Houellebecq, Soumission, uit. Bizar actueel in het licht van de recente aanslagen in Parijs.

transformatie van frankrijk

VPRO Gids-redacteur Ilse van der Velden las het nieuwe boek van Michel Houellebecq. 

Het is na de verkiezingen van 2022. Het wankele duet tussen links en rechts dat decennia is gedanst, is voorgoed voorbij en nu dreigt óf extreemrechts van Marine le Pen aan de macht te komen, of de islamitische partij onder leiding van de fictieve Mohammed Ben Abbes. Het wordt die laatste. De nieuwbakken President Abbes betrekt het Elysée en de halvemaan en ster verrijzen boven de eeuwenoude universiteit Sorbonne waar François, een typische Houellebecq antiheld, misantroop en macho tegelijk, doceert als Huysmans- specialist. Door zijn ogen beleven we de totale transformatie van Frankrijk, een proces met duivelse precisie beschreven dat, op de soms wat uitvoerige politieke uitweidingen na, spannend is als een thriller. Want wat heeft Houellebecq voor ons in petto?  

bekeren

In dit toekomstige Frankrijk heerst Orwelliaanse desinformatie. Als François ’s avonds special forces ziet in een brandende Rue de Clichy ziet hij daarover niks op het Franse nieuws. Hooguit op CNN, hier ineens weer relevant als schaarse onafhankelijke nieuwsbron. In die schimmige sfeer voltrekt zich de kabinetsformatie. Met Onderwijs in handen van Ben Abbes en de zijnen worden alle vrouwen ontslagen. Docenten dienen zich te bekeren, maar hebben dan wel een drievoudig salaris in het vooruitzicht dankzij de ruime Saoedische fondsen waarover de Sorbonne nu beschikt. Bovendien komen ze te wonen in universiteitswoningen in de beste wijken van Parijs. En dan is er nog het vooruitzicht van polygamie: meerdere vrouwen, gekozen en aangeleverd door bemiddelaarsters dus succes verzekerd. Voortaan komt ook de meest stoffige huiskamerintellectueel nog aan de vrouw. Wie weigert zich te bekeren, kan zich laten uitkopen met een levenslang pensioen van 3472 euro per maand dat per direct ingaat – alles om onrust te voorkomen. Knappe jongen die niet zwicht voor een van beide.
Grote vraag, en zo’n beetje de cliffhanger van het boek, is wat onze hoofdpersoon doet, François, de analytische, agnostische intellectueel. Hij kiest aanvankelijk het pensioen maar zwicht uiteindelijk toch. Zijn collega Rediger, inmiddels wel bekeerd en op een hogere positie gesteld, trekt hem over de streep. Tijdens een ontvangst in diens magistrale ‘maison particulière’ in het vijfde arrondissement, een omschrijving die makelaars zal doen huiveren van genot, stuit François in de hal op een knappe vijftienjarige in naveltruitje - het is de jongste vrouw van Rediger. Later krijgt hij tijdens de borrel de heerlijkste hapjes van diens andere vrouw en denkt bij zichzelf dat dat toch niet gek is, ‘een vrouw van veertig voor in de keuken en een van vijftien voor andere dingen.’  

eenling

Natuurlijk gaat de bekering tot de islam van een Franse intellectueel niet zonder slag of stoot. Schitterend is het om te lezen hoe de heren, intussen smullend van genoemde hapjes, een en ander theoretisch-filosofisch onderbouwen; Nietzsche, Bakoenin, de Romeinen komen voorbij maar vooral het erotisch universum uit Histoire d’O, het boek met volgens Beringer als eigenlijke thema: ‘onderwerping’. François, tot nu toe een eenzame wolf die het moet hebben van avontuurtjes met studentes en natuurlijk het bij Houellebecq onvermijdelijke prostituee-bezoek, ziet een ander, rijker leven in het verschiet. En kiest daarvoor.  

sluipenderwijs

Het knappe van Houellebecq is zijn uitstekende argumentatie, die zo’n scenario nog voorstelbaar maakt ook. De Franse omwenteling is intussen compleet. De toetreding tot de EU van Marokko en Tunesië is aanstaande en die van Egypte en Libië in voorbereiding. Het is sluipenderwijs gegaan, zoals François op een dag constateert dat de rok eigenlijk helemaal uit het Parijse straatbeeld is verdwenen. Het nieuwe kabinet is geen eendagsvlieg: nu de werkeloosheidscijfers spectaculair dalen doordat vrouwen niet meer mogen werken, krijgen meer kansarme jongeren een baan, daalt de criminaliteit sterk en in de banlieues verdwijnt de onrust als bij toverslag - de nieuwe Islamitische regering oogst louter lof. Aan het slot van het boek begint François aan zijn nieuwe leven. En verder gaat alles zijn gangetje.

Soumission (onderwerping) is prachtig geschreven en dwingt bewondering af vanwege de stijl en de knappe toer die de schrijver hier uithaalt. Maar het stemt ook onbehagelijk en dat gevoel raak je niet kwijt. Houellebecq biedt in zijn boek geen antwoord of uitweg, hij doet wat hij altijd doet: provoceren.

Hoe plausibel zijn scenario is, is een tweede. Maar laat de discussie over dit op voorhand al spraakmakende boek, dat al voor de verschijningsdatum uitlekte op internet en in Frankrijk al wekenlang de gemoederen bezighoudt, daar nou eens niet over gaan. Wel over de reële angsten, die chirurg Houellebecq hier vakkundig blootlegt met zijn scalpel. Zonder verdoving.