Van harte welkom op de nieuwjaarsreceptie van de VPRO, HUMAN en de BOS. Welkom in Baut. Welkom in 2014. We hebben met een lach en een traan, vloekend en tierend of met een zucht van opluchting afscheid genomen van 2013. Er lonkt een nieuw en veelbelovend jaar. Om er weer bovenop te komen. Weer te maken en te draaien en te schrijven en te researchen. En niet, liefst nooit meer, zo ingrijpend te bezuinigen en in te krimpen als het afgelopen jaar. We zijn er klaar mee. We hebben het weggeklonken. We gaan er weer volop tegenaan.
We hebben een mooie start gemaakt. Vanuit dezelfde villa op een nieuw adres. Vanaf 1 januari huist de VPRO op het Wim T. Schippersplein 1. Met dank aan oud-burgemeester Ernst Bakker.
Het eerste lange weekeind VPRO media na de bezuinigingen zag er als volgt uit: Op de VPRO Gids prijkt een doe het selfie van Pinoccio. Het nieuwe Bureau Buitenland organiseert de verkiezing van de Dictator van het jaar 2013 met Erdogan als redelijke kanshebber. Nederland van Boven wint de strijd met voor het eerst meer dan een miljoen kijkers. We vertonen The Artist, Yo Tambien, Unsere Mütter, Unsere Väter. Theo Maassen is voor het eerst gastheer in VPRO-hit 24 uur met… Met Ali B over roem en religie. Argos staat in het nieuwe jaar op de zaterdagmiddag en krijgt er een kwartier bij voor actuele onderzoeksjournalistiek.
Radio 6 heeft ‘s avonds de primeur met Vrije Geluiden dat in 2014 op Nederland 1, Radio 4 en Radio 6 een plek heeft. In OVT sluit dienstweigeraar Johan van der Veer in 1896 vriendschap met Tolstoj. Vrije Geluiden is met de Deense band Efterklang op Spitsbergen. In Boeken bespreekt Wim Brands 100 jaar Philips uitvindingen. In Buitenhof verbant de burgervader van Amsterdam de snorfiets van het fietspad.
O’Hanlon tekent vanaf de Beringstraat voor het laatst protest aan tegen de omroepbezuinigingen. We werken mee aan Andere Tijden over het Nederland op Broadway en Andere Tijden Sport over Ard & Keessie. VPROTV heeft een kerstspecial met Tim den Besten in een Noorse trui en het televisiebevrijdingsfront van Maxim Hartman. Markttag & Der Süden van Sarah Kirsch in de Dode Dichters Almanak blaast onze nachtkaars uit.
Je zou er haast van gaan hyperventileren. Wen er maar aan want we blijven met dezelfde intensiteit het hele jaar op stoom. Dit is de afgeslankte VPRO. Met het kunst- en cultuurprogramma Nooit meer slapen vanaf vandaag iedere werknacht op Radio1. Met iedere week een nieuwe VPRO Gids op de mat, iedere dag een ververst VPRO.nl als startscherm op je computer. En regelmatig primeurs. Ook vanavond weer als @VPROboeken de Nederlandse vertaling van Black Box van Jennifer Egan gaat twitteren.
In hun jaarplan Televisie 2014 beschrijven de hoofdredacteuren Karen de Bok en Stan van Engelen de essentie van de VPRO televisieprogrammering: de VPRO wil de oplossingsgerichte kracht zijn in de mediawereld. We zoeken inzichten van bijzondere talenten en denkers. En we bewaken de balans tussen macrovisie en vergezichten en het leven van alle dag. Van vlees en bloed. Door in te zoemen op de details willen we de wereld begrijpen. Dat is de VPRO blik: we kijken vooruit, naar de toekomst met een oog op het verleden. We vertellen het grote verhaal met aandacht voor het kleine. Dat is een dubbele blik die al onze programma’s bindt. Van Amor met of zonder Snor tot Speeches en van Slaapkamers tot de Bergen achter Sotsji.
Meer dan vorige jaren gaan we in 2014 inzetten op programmavernieuwing en talentontwikkeling. We hebben meer geld gereserveerd voor schrijfopdrachten, ideeontwikkeling en pilots. Voor ongepolijst talent hebben we Dorst en VPRO Vrijplaats. Dat werkt. Tim den Besten stond met kerst in de top drie van televisietalenten van 2013. Vanwege de documentaire Een man weet niet wat hij mist. Maar vooral omdat Tim voor de VPRO ‘dingen doet op Internet’, aldus de Volkskrant. Iedereen blij en trots zou je denken.
Maar nee, was het maar zo. De donderdag voor Kerst viel bij de VPRO zoals dat heet een schrijven in de bus waarin de NPO ons sommeert per direct te stoppen met VPRO Vrijplaats, VPROTV en met onze Smaakmakers op VPRO.nl. Smaakmakers? Dat is Wim Brands die in de pauze van Boeken in één take een recensie uit zijn mouw schudt van een psalmenvertaling van Karel Eykman. Of Melanie de Langen die Theo en Thea tipt of de Junior Wetenschapsquiz. Mag niet van de NPO. Net als onze Tim niet langer mag. En waarom niet? Omdat volgens de NPO sprake is van ongecoördineerd media-aanbod. Je zult het maar verzinnen. Tim en Wim en Melanie zijn op onze site ‘niet gecoördineerd media-aanbod’ geworden. Een nieuwe bureaucratische term die de NPO in gelegenheid moet stellen om ons tot de laatste quote te betuttelen en te bestieren. Vrijheid van meningsuiting lijkt in dit bestel alleen te bestaan na toestemming van de NPO.
Dat gaat veel te ver. De VPRO investeert succesvol in een podium voor nieuw talent en nieuwe programmavormen die niet zo maar rijp zijn voor de hoofdkanalen. De VPRO loopt voorop in het vertalen van de klassieke VPRO Gids naar digitaal gidsen en het ontwikkelen van formats en items die programma’s promoten en bijzondere producties onder de aandacht brengen. En de Raad van Bestuur van de NPO eist dat de verspreiding van dit ongecoördineerde media-aanbod met onmiddellijke ingang wordt gestaakt.
De NPO verwijt de VPRO onvoldoende uitvoering te geven aan de bereidheid tot samenwerking. De VPRO laat geld weglekken. De VPRO draagt niet of onvoldoende bij aan de pluriformiteit van het bestel. De VPRO schaadt de publieke mediaopdracht. De VPRO treedt solistisch op en er is sprake van een eenmansactie. Allemaal verwijten die een nieuwe erkenning van de VPRO in de weg kunnen staan. En waar ging het ook al weer over? Over een applicatie op VPRO.nl die we VPROTV hebben genoemd en over Wim en Tim en Melanie en Maxim. Wat een grote woorden en wat een juridisch geweld tegen een omroep die als geen ander loyaal is aan dit bestel. Een omroep die jaar in jaar uit met zijn programmering een belangrijk deel van de legitimatie van de publieke omroep zekerstelt. Die zich afgelopen jaar roerde om de bezuinigingen terug te draaien en via de leden heel veel geld binnenhaalt voor nieuwe en uitdagende programma’s. Dan zijn zulke zware verwijten ongepast en buitenproportioneel. Maar wij zullen ons niet laten kisten.
Een citaat: ‘Wij zijn kinderen van Dionysos: wij varen in een vat ter zee en erkennen geen enkele autoriteit. Wij maken deel uit van de krachten die geen ultieme antwoorden en geen absolute waarden bieden, omdat het onze missie is om vragen te stellen. Wij maken deel uit van de opstandigen die naar de storm verlangen, alsof daar de rust is gelegen, en die ervan uitgaan dat de waarheid slechts te vinden is in een onophoudelijke zoektocht.’
Op ons lijf geschreven. 100 procent VPRO. Een beetje idealistisch en naïef, maar vol overtuiging. Hoe vaak zeggen wij het niet zelf: we gaan op zoek naar antwoorden door te vragen en niet door te prediken. En we varen liever tegen de stroom in dan op de golven mee te deinen.
De strijd om VPRO.nl laat zien dat dat tegendraadse van de VPRO niet langer vrijblijvend is. Tegen de stroom in betekent ook tegen de gevestigde orde. Tegen bestaande belangen. En dat kan steeds meer repercussies hebben.
Het optreden van de NPO past binnen een verharding van de bestuurlijke cultuur in Nederland. Ik vind dat wetten en regels er zijn om vorm te geven aan de rechtsstaat en te bouwen aan de samenleving. Niet om ad hoc en top down besluiten af te dwingen. Bij beleidsmakers en toezichthouders regeert steeds vaker de angst om en plein public of in de politiek afgerekend te worden op een eigen afweging, begrip of redelijkheid. Maar met angst schrijf je geen boeken, maak je geen bijzondere programma’s en verzin je geen zinvolle oplossingen. Met juridische mokerslagen schep je geen creativiteit en innovatie. En voor je het weet past iedereen dezelfde jas, lopen we allemaal in dezelfde rij, staan alle neuzen dezelfde kant op en is de middelmaat de maat der dingen.
Wij zijn het aan onze stand verplicht ons tegen die trend te keren. Zoals een samenleving niet zonder ongerichte projectielen kan, zo kan een omroepbestel niet zonder ongecoördineerd media-aanbod. Dus blijven we de randen zoeken. Vernieuwen. Van de gebaande wegen afbuigen. Tegen de stroom invaren. Dat verfrist, maar het kan verkeren. Eigenzinnigheid en een tikje anarchie worden niet langer vanzelfsprekend in dank afgenomen.
‘Wij zijn de kinderen van Dionysos: wij varen in een vat ter zee en erkennen geen enkele autoriteit.’ Het citaat komt uit een briefwisseling die de Groene Amsterdammer in het kerstnummer publiceerde met Nadja Tolokonnikova, een 24-jarige filosofe uit Moskou, moeder van een dochter van vijf. Maar Nadja Tolokonikkova is vooral medeoprichtster van Pussy Riot. Opgepakt na een kunstactie in de Christus Verlosserkathedraal. Veroordeeld tot twee jaar Mordovisch werkkamp. Eigenzinnigheid is niet vrijblijvend. Tegen de stroom in kom je meer obstakels tegen dan met de stroom mee.
Ik stel desondanks, of juist daarom voor om toch ongecoördineerd plaats te nemen in ons mediavat om ook in 2014 de uitgestrekte zee te verkennen. Met een oog voor het menselijke en alledaagse het grote verhaal te vertellen. En te doen waarvan wij vinden dat het moet: Radio maken al is het in de randen van de nacht. TV maken die zich op je netvlies brandt. Internet en de sociale media infiltreren met ongecoördineerde bits en bytes. Leden werven zonder bonnen van de V&D en Blokker, maar met inhoud. Gidsen volschrijven. Evenementen organiseren. Een nieuwe erkenning binnenhalen. Een VPRO – Startup beginnen. Publieke omroep zijn. Omdat dat het mooiste is op aarde en omdat we het aan onze stand verplicht zijn.
Het ga jullie allemaal goed daarbij. Het VPRO jaar 2014 kan van kiet!