‘Hebben dieren recht op privacy?’ In het videowerk Progress vs Sunsets van Melanie Bonajo bespreken kinderen in de basisschoolleeftijd vragen over de natuur. Ze staan in een decor van dierenfilmpjes zoals die op internet in overvloed te vinden zijn: een octopus omhelst een knuffelkonijn, een babygiraf krijgt de fles, een aap draagt een VR-bril. De filmpjes zijn grappig en de opmerkingen van de kinderen gevat, maar toch bekruipt je langzamerhand een ongemakkelijk gevoel. ‘Ik wilde graag de onderdrukking van het dier aan de kaak stellen, maar niet met een film vol varkensslachterijen,’ zegt Bonajo. ‘Ik dacht: ik doe iets met grappige dierenfilmpjes, maar na duizenden uren op YouTube voelde ik me van binnen sterven van waanzin en weerzin tegen de mens. Ik voelde de beklemming van het dier, dat geen dier meer kan zijn zonder controle en visie van de mens.’
In fantasierijke werelden toont Melanie Bonajo de worsteling van de moderne mens.
Melanie Bonajo: Progress vs Sunsets, 2017
Kunstenaar Bonajo (1978) verzorgt dit jaar de opening van het Impakt Festival in Utrecht met een presentatie over haar dierenfilmpjesproject. Het festival voor multimediakunst richt zich met het thema Speculative Interfaces op de relatie tussen mens en technologie, en het werk van Bonajo past daar heel goed bij. Zo liet ze in Progress vs Regress (2016) ouderen experimenteren met moderne technologie, zoals de selfiestick en de iPad. De trilogie Night Soil (2014-2016) gaat juist over de kloof tussen de moderne mens en de natuur. Haar werk is altijd vol kleur en fantasie, met droomachtige beelden en vrolijke verkleedpartijen, maar de ondertoon is ernstig.
‘We hebben tegenwoordig te maken met een erosie van intimiteit, wat leidt tot een epidemie van eenzaamheid,’ vertelt Bonajo. De kunstenaar gebruikt foto’s, performance, installaties, muziek en evenementen om haar boodschap over te brengen, maar de laatste tijd maakt ze vooral films. ‘De verloedering van menselijke connectie, daar draaien veel van mijn films om. Alles wat echt belangrijk is, is gewoon gratis, dat is mijn visie.’ In haar werk presenteert ze alternatieven voor de wereld waarin we nu leven. ‘Als mensheid bepalen we samen wat de waarheid is, dus die waarheid kunnen wij ook weer veranderen als iemand een voorstel doet. Dat is het onderwerp van mijn werk: een voorstel voor een andere werkelijkheid.’
'Alles wat echt belangrijk is, is gewoon gratis, dat is mijn visie'
Orgasme
Het Bonnefantenmuseum in Maastricht organiseerde vorig jaar de overzichtstentoonstelling The Death of Melanie Bonajo, met de ondertitel How to Unmodernize Yourself and Become an Elf in 12 Steps. Het publiek kon er haar films in speciaal gebouwde installaties bekijken. De Volkskrant vergeleek de tentoonstelling met ‘een orgasme’. De kunstenaar krijgt veel positieve reacties en zelfs fanmail, vertelt ze. ‘Ik wil graag dingen veranderen en zie het maken van beelden ook als een vorm van activisme. Iemand zei dat mijn werk het einde was van de eenzaamheid. Ik hoop mensen te inspireren om voor zichzelf op te komen of hun stem te laten horen. Dat ze meer betrokkenheid voelen, meer empathie voor ouderen, meer compassie met dieren. En dat ze ook hun eigen leven willen veranderen, door een gevoel van vrijheid en zelfacceptatie.’ Tegelijk wil Bonajo geen oordeel vellen. ‘Ik vind het belangrijk dat het niet belerend is.’
Vandaar de ‘lollige’ dierenfilmpjes, die op een luchtige manier fundamentele vragen oproepen. ‘Met humor kaart ik zware dingen aan, en in de opening die dan ontstaat kunnen mensen eigen mening vormen.’ Zelf kijkt ze helemaal niet luchtig aan tegen de verhouding van de mens met de natuur. ‘Het is troosteloos,’ zucht ze. ‘Persoonlijk heb ik niet veel hoop, maar dat wil niet zeggen dat we geen verantwoordelijkheid hebben. Je moet jezelf positioneren in de chaos. Mijn boodschap is juist opbeurend en dat blijft zo, ook al gaat alles naar de knoppen.’
Impakt Festival 2019
Het Impakt Festival 2019 in Utrecht betekent vijf dagen lang kunst, technologie en mediacultuur met betrekking tot belangrijke thema's in onze samenleving. Aan de hand van het thema Speculative Interfaces onderzoekt het festival hoe onze relatie met technologie zich ontwikkelt. In de performance Permissions A.K.A. Loving with Both Hands wordt het publiek via de smartphone persoonlijk betrokken bij een verhaal over liefde en intimiteit.
Er zijn panels waarin kunstenaars en experts bespreken hoe bouwers van websites en apps hun producten zo vormgeven dat we voortdurend verleid en gestuurd worden, filmvertoningen en lezingen met internationale sprekers, bijvoorbeeld over de vraag hoe virtual reality onze persoonlijkheid kan veranderen.
Impakt Festival, 30 oktober t/m 3 november, Utrecht (diverse locaties). Ga voor meer informatie naar impakt.nl