Het pretpark voorbij?

Eerst bel ik met Salvador Clavé, een Spaanse pretparkwetenschapper. Hij denkt niet dat virtual reality een gevaar is voor het echte zweven en rollen, maar eerder een toevoeging. Toch denkt hij dat veel lunaparken het in de toekomst moeilijk gaan krijgen. ‘Althans de algemene pretparken zoals jullie in Noord-Europa veel hebben.’ Die verschillen niet wezenlijk en concurreren elkaar de tent uit met steeds grotere attracties, omdat dat het enige is waarmee ze zich kunnen onderscheiden. Dat is een doodlopende weg. ‘Want de toekomst is aan parken die aansluiten op de cultuur en geschiedenis van hun omgeving, die daar gebruik van maken. En aan parken met een eigen verhaal.’ Van dat laatste is de Efteling een wereldberoemd voorbeeld. Maar daar is al zo veel over gezegd, en daarom pak ik de trein naar Denemarken voor twee wel heel bijzondere plekken.

In het lommerrijke Klampenborg ten noorden van Kopenhagen bezoek ik eerst het oudste pretpark ter wereld. Dyrehavsbakken (Hertenparkheuvel) ligt helemaal open in een imposant woud. De entree is gratis, je betaalt per attractie, zoals op de kermis, en er zit geen hek omheen. Je loopt aan alle kanten zo het bos in, en dan merk je hoe snel de vogels het geluid overnemen van de botsauto’s en het drakenschip. Ik hoor nog net de holle weerkaatsing van het gegil in de achtbaan tegen de eeuwenoude woudreuzen als ik bij de bron van Bakken (zoals ze hier kortweg zeggen) bent aangekomen. Dat is een iel waterstroompje uit de vissenmond van een natuurstenen monument. Waarbij een tekst over Kirsten Piil, het meisje dat hier in 1583 ’s nachts verdwaalde en dacht dat haar einde was gekomen. Tot ze dit beekje vond, dat haar de weg terug naar de stad wees.

Een wonderbron dus, en dat trok voortaan jan en alleman aan: zieken op zoek naar genezing, wandelaars op jacht naar een verzetje. En in hun kielzog kwamen eettentjes, en artiesten die hun kunsten vertoonden.

Begin negentiende eeuw, nog voor de opening van dit park, was Kopenhagen een wat bekrompen stad onder hoogspanning, zonder uitgaanscultuur en in constante angst voor oorlog met de Zweden of de Duitsers. Dat kon wel wat losser, vond de kosmopolitische ondernemer Georg Carstensen, die als zoon van een diplomaat in Algiers al heel wat van de wereld had gezien. Dus stapte hij naar de koning met het plan voor een pretpark op een stuk van de oude stadswal. Dan zouden de mensen lol maken in plaats van aan politiek denken.

En zo werd Tivoli vanaf de opening in 1843 een symbool van lichtheid en vooruitgang dat het hele land de moderne tijd in sleepte. Met draaimolens op stoom, telegrafie, een fotostudio en een eigen krant waarin je kon lezen hoe je te gedragen in een mondaine stad. In het park stond ook een oosterse toren, en toen Hans Christian Andersen die had gezien, schreef hij zijn sprookje ‘De Chinese nachtegaal’. Die toren staat nog steeds, want de Denen zijn erg zuinig op Tivoli. Er is weinig ruimte en soms moet de directie wat afbreken voor iets nieuws, maar dan is er altijd groot publiek protest.

De langstlopende attractie van Tivoli is de Rutschebanen, een achtbaan uit 1914. Ik stap in, ruik het oude metaal en voel het ratelende mechaniek. Dat is zo ouderwets dat er altijd een ‘remmer’ mee moet. Die zit in het middelste wagentje, met de hand op een loei van een hendel. Bij het eerste klimmen staat de remmer half op, maakt helemaal bovenaan een breed armgebaar en duikt dan snel weg, terwijl we naar beneden suizen. Een schitterende show, zeker als je bedenkt dat deze man vijftig uur per week op de karren zit. En daarbij steeds moet opletten op tijd te remmen, omdat we anders zo van het spoor stuiteren. Een paar remmers van Tivoli hebben overgrootouders die de Rutschebanen hielpen bouwen, en er zijn nog maar een handvol collega’s over in de wereld.