leven op mars

Joshua van den Hoonaard wil graag naar Mars. ‘Ik heb het wel gezien hier op aarde,’ zegt de 22-jarige it’er uit Assen, ook al is hij nog nooit in zijn prille leven buiten Europa geweest. Twee keer was hij in Callela, Spanje, en een keer op Tenerife. Op dat Canarische eiland was hij vooral onder de indruk van de vulkaan El Teide. ‘De grond daar lijkt op Mars, met al het opgedroogde lava,’ zegt hij. ‘Dat vind ik interessant: de geschiedenis en geologie van de aarde. Reizen om zomaar iets te zien, trekt me niet.’

Toen zijn moeder twee jaar terug op de radio hoorde dat er mensen voor bewoning op Mars werden gezocht, dacht ze meteen aan haar zoon. Echt iets voor hem, Joshua is zijn hele leven al gefascineerd door alles wat met de ruimte en met sterren te maken heeft. Dat de reis een enkeltje is, omdat er van Mars (nog) geen terugkeer mogelijk is, weerhield haar niet om het nieuws aan haar zoon over te brengen. ‘Ze zou het wel jammer vinden om me niet meer te zien,’ geeft Joshua toe, ‘maar ze zegt: tja, als dit jouw droom is…’

De eerste aflevering van een nieuwe reeks Medialogica gaat over Mars One, een project waarbij vier mensen vanaf 2026 op Mars zullen gaan wonen, onder toeziend oog van camera’s – Big Brother in space, zeg maar. Mars One, opgericht door de Nederlandse ondernemer Bas Lansdorp en natuurkundige Arno Wielders, bouwt zelf geen raketten en wil daarom het grootste deel van de benodigde zes miljard Amerikaanse dollar bekostigen door middel van reality-televisie. Om te beginnen met het uitzenden van het selectieproces van de deelnemers. Joshua meldde zich als de bliksem aan. Wat bezielt een twintiger om dit te willen?

‘Het klinkt misschien raar, maar ik heb het gevoel dat ik fysiek geschikt ben voor de ruimte,’ licht Joshua toe. ‘Ik heb platvoeten; het zou voor mij fijn zijn om van de zwaartekracht af te zijn.’ Joshua is zich terdege bewust van de consequenties van de reis: je zegt het leven op aarde vaarwel en komt nooit meer terug. ‘Tja, hoe belangrijk is wat ik hier achterlaat in vergelijking met naar Mars gaan?’ vraagt hij zich retorisch af. ‘Voor mij is de keuze snel gemaakt. Dat ik mijn familie niet meer zal zien, is een knop die ik omzet. Daarnaast heb ik niet veel vrienden. Ik heb een beste vriend, die woont in Zweden. We hebben voornamelijk via Skype contact, ik ken hem via YouTube. Ik ben eraan gewend via technologie te communiceren, ik hoef iemand niet per se in het echt te zien. Dat ik de rest van mijn leven vanaf Mars digitaal met mensen op aarde moet communiceren, zou ik niet erg vinden.’

De aanmelding voor Mars One geschiedde in eerste instantie online. ‘Met normale vragen, zoals waarom ik naar Mars wil en hoe ik in bepaalde situaties zou handelen,’ vertelt Joshua. Joshua was een van de 200.000 mensen die zich volgens de organisatie van Mars One wereldwijd hebben aangemeld. Daarna moest hij een video van zichzelf uploaden en werd hem gevraagd geld te doneren. ‘Dat geld zou geen invloed hebben op de deelname en was niet verplicht,’ vertelt Joshua. Hij maakte dertig euro over, maar begon het curieus te vinden dat het verzoek om donaties onophoudelijk bleek. Uiteindelijk werd hij afgewezen, onduidelijk bleef waarom. Hij ontdekte dat de mensen die door waren in de selectie wel meer geld hadden gedoneerd. De selectiecommissie wordt aangevoerd door ‘chief medical officer’ Norbert Kraft, een Duitser die voor Nasa onderzoek deed naar de psychologische effecten van langdurig verblijf in de ruimte, maar die nooit eerder astronauten heeft opgeleid.

Over de psychologische effecten van deze reis naar Mars valt lastig te speculeren, de onomkeerbaarheid van de trip is nooit eerder vertoond. ‘Iedereen maakt wel eens verkeerde beslissingen in zijn leven,’ brengt psycholoog Vittorio Busato in, ‘maar als je nu halverwege de reis denkt “misschien toch niet zo’n goed idee” heb je nogal een probleem. Je kunt immers niet terugkomen op je beslissing. Allerlei psychische problematiek, zoals verregaande verveling en depressies, kunnen op de loer liggen. Maar dit is zo’n unieke reis, je weet het niet. Het zijn echt pioniers. Je kunt je maar tot op kleine hoogte voorbereiden op de gevolgen van deze trip. Een jongen van 22 kan weliswaar de gedachte hebben dat hij klaar is met het leven op aarde, en in zekere zin moet je daar ook klaar mee zijn als je naar Mars wilt verhuizen, maar zulke gedachtes zijn nooit absoluut. Ik kan me voorstellen dat je als een soort van pionier van de mensheid de geschiedenis wil ingaan. Toch zou ik iemand als Joshua adviseren eerst eens alleen met een rugzak naar Thailand te gaan.’

Busato schreef eerder in de Volkskrant een kritisch stuk over het reality-programma De gouden kooi, en dan vooral over de rol van de betrokken psychologen die niet ingrepen toen de latere winnaar Jaap in zijn eigen kots lag te rollen. ‘Een pervers aftreksel van Big Brother,’ vond hij dat programma. Na de welbekende reality-tv hit van John de Mol en Paul Römer (laatstgenoemde is overigens ambassadeur van Mars One) verschenen er vele spin-offs. Busato: ‘Bij de allereerste en dus meest pure Big Brother wisten de deelnemers niet dat ze beroemd het huis zouden verlaten en dat het programma een mediahype zou worden. Sindsdien doen mensen met andere verwachtingen mee met reality-tv – niet zelden om beroemd te worden.’ Ook Joshua wil beroemd worden. ‘Ik geef er graag mijn privacy voor op,’ zegt hij. ‘Ik deel nu ook al veel op sociale media.’

Televisiewetenschapper Maarten Reesink, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en auteur van verschillende boeken over reality-tv, brengt in dat de deelnemers aan Mars One de voordelen van hun eventuele beroemdheid nooit zullen ervaren. Tegen de tijd dat ze op straat herkend zullen worden zijn ze op Mars en niet op aarde – wat heeft het dan voor zin? Reesink: ‘Of deze mensen moeten de geschiedenisboeken in willen gaan als ontdekkingsreiziger en dat dit vooruitzicht al fantastisch genoeg is voor hen.’

Reality-tv bestaat al een tijdje, het begon in de jaren tachtig met wat Reesink omschrijft als ‘zwaailicht-tv’: het volgen van ambulances, politie en wegmisbruikers. Daarna kwam de emo-tv: programma’s zoals All You Need Is Love. De derde generatie reality-tv begon met Big Brother. Het concept: mensen bij elkaar zetten die zich in het normale leven niet tot elkaar verhouden, en daar dan camera’s bovenop. Mars One is een exponent van dat format. Reesink: ‘Wat je de afgelopen jaren zag gebeuren, is de tendens dat de omstandigheden waarin deze mensen verkeren steeds extremer worden. Het moet steeds smeuïger voor tv. En wat is er nu extremer dan mensen met een one way ticket de ruimte in sturen?’

Spectaculaire televisie bij uitstek dus? Een televisiehit in de dop? Dat valt nog te bezien, er zitten vanuit het oogpunt van televisie haken en ogen aan het concept, stelt Reesink. ‘De aanloop naar de reis naar Mars zal interessant zijn,’ vermoedt hij. ‘De reis zelf lijkt me een probleem: acht maanden lang mensen in een ruimtecapsule zien zitten, is totaal niet mediageniek, om niet te zeggen ronduit saai. Vervolgens krijg je de aankomst op Mars. Nou, dat kan wel weer even leuke televisie opleveren. Maar daarna moet je op Mars iets van de grond zien te krijgen. Kijken of je er voedsel kunt verbouwen bijvoorbeeld. Vanuit wetenschappelijk oogpunt is het ongetwijfeld interessant om te zien of je op Mars witlof of sla kunt verbouwen, maar probeer daar eens boeiende televisie van te maken. Al het goede aan sla is niet bepaald boeiend om naar te kijken. Zet een camera op een willekeurige kamer op de TU Delft en je zult net zulke interessante televisie kunnen maken.’

Kortom: Mars One lijkt vooralsnog vooral de ultieme nerdtelevisie te worden. ‘Daar is ongetwijfeld een publiek voor, maar het zal geen groot bereik hebben,’ verwacht Reesink. Voor spannende televisie moet er een narratief zijn: een verhaal met een begin, midden en eind. Reesink: ‘Er moet iets in het format zitten dat voor een verhaal zorgt. Wat Big Brother grandioos maakte, was dat er tweewekelijks iemand weggestuurd werd. Mensen komen in een emotionele snelkookpan terecht. Ze krijgen ruzie, hebben seks en allerlei zijsporen daarvan. De mensen van Oh oh Cherso zijn waanzinnig interessant voor televisie, maar ik zie hen nog geen wetenschappelijk experiment doen.’
Busato verwacht dat Mars One wel puurdere emoties bij de deelnemers kan opleveren dan alle extreme varianten op Big Brother die we tot nog toe zagen, waar het de deelnemers vooral om de beroemdheid ging. ‘De deelnemers van Mars One pionieren, ook in de emoties die ze zullen ervaren,’ stelt Busato. ‘Het zijn de eerste mensen die op Mars zullen wonen. Hoe onverstandig ik het ook vind, natuurlijk ga ik daar naar kijken, zo hypocriet ben ik dan ook wel weer.’

De eerste reis bestaat uit vier deelnemers; een kleine groep, de deelnemers zijn dus erg afhankelijk van elkaar. Als een iemand het niet meer ziet zitten en zelfmoord pleegt, kan dat snel een sneeuwbaleffect hebben. Uit wat tot dusver over Mars One bekend is, valt niet af te leiden dat er een strikte rolverdeling is qua werkzaamheden onder de astronauten. ‘Maar stel nu dat degene die alle techniek het beste snapt, zelfmoord pleegt?’ denkt Busato vooruit. ‘Vanaf aarde even wat hulp naar Mars sturen, net als de Wegenwacht die langskomt al je pech hebt, wordt lastig. Dan is het toch: Houston, we’ve got a very, very big problem.’

Het zal het narratief in ieder geval wel goed doen, er gebeurt dan in ieder geval wat spannends. Want Reesink blijft erbij dat er na de voorbereiding op aarde en de aankomst op Mars weinig mediageniek is aan Mars One. ‘Tenzij er doden vallen.’

Joshua van den Hoonaard is er in ieder geval van overtuigd dat hij in de ruimte komt, levend of dood. ‘Als mijn as doormiddel van een ballon tot aan de rand van de ruimte gebracht zal worden, zal mij dat alsnog genoeg voldoening geven. Mijn nabestaanden kunnen dan de tuit van de ballon opsporen doormiddel van gps, en deze bewaren als aandenken. Dat is misschien niet veel voor hen, maar voor mij van grote betekenis, een droom die uitkomt.’