Het was stil op straat

‘Bij de finale van de Soundmixshow in 1988 lagen de telefooncentrales in Nederland bijna volledig plat,’ herinnert regisseur Bert van der Veer zich. ‘Dat stemmen via de telefoon had ik in Engeland gezien bij de nationale finale van het Songfestival. Ik meldde dat aan Joop van den Ende, en die zei meteen: dat gaan wij ook doen. De PTT was enthousiast, dus we kregen twaalf nummers voor de kandidaten. Toen we met de uitzending bezig waren, hadden we werkelijk geen idee wat er aan de hand was. Tot er een motoragent verscheen aan de achterkant van de studio: ik weet niet wat jullie hier aan het doen zijn, maar daar moet je onmiddellijk mee ophouden. Pas daarna begonnen de berichten binnen te sijpelen over politiebureaus en ziekenhuizen die niet meer bereikbaar waren. Een godswonder dat er geen doden bij gevallen zijn. De volgende dag kocht ik op Schiphol alle kranten en zag ik dat we in vette letters alle voorpagina’s hadden gehaald. Dat was wel kicken, hoor. Zo groot waren die shows toen nog.’

De Soundmixshow past in een lange rij grote en massaal bekeken spelshows bij de publieke omroep, die in 1970 begint bij de Vara met Een van de acht. Onder de enthousiaste aanmoedigingen van presentatrice Mies Bouwman kiezen kandidaten aan het eind van de uitzending prijzen van een lopende band. Het programma trekt met gemak zes miljoen kijkers en bij de Vara is een traditie geboren. Willem Ruis steelt vanaf 1976 de harten van de kijkers met de Willem Ruis Show, de Willem Ruis Lotto Show en de Sterrenshow.

Ook de andere omroepen komen in de jaren zeventig en tachtig met hun eigen, succesvolle spelshows. De Avro schuift producer Fred Oster naar voren als gezicht van de Wie-kent-kwis – nadat de eerste presentator Peter Knegjens is ontslagen wegens vermeende dronkenschap. De ietwat brave Oster is geliefd bij de kijkers, zeker ook vanwege de fameuze cavia-race in zijn programma. De Tros laat Ron Brandsteder debuteren als presentator van de Showbizzquiz, waarin Brandsteder én de kandidaten hun zangtalent etaleren. En de kro bekostigt de bouw van een schip voor mensen met een fysieke beperking met De 1, 2, 3 show; Ted de Braak moet ervoor zorgen dat de kijkers voldoende loten kopen.

De 1, 2, 3 show is in 1983 het eerste programma dat wordt opgenomen in Aalsmeer, vertelt regisseur Jos van der Valk in het boek 40 jaar topamusement door de ogen van Guus Verstraete. ‘In Hilversum waren nog geen studio’s waar we met zo’n grote show terecht konden. Op een gegeven moment kwam Joop van den Ende met de hal in Aalsmeer, de oude bloemenveiling. Qua ruimte was het daar fantastisch. Alles paste erin.’ Guus Verstraete: ‘Het was oorspronkelijk natuurlijk een veilinghal, maar op een of andere manier leek het of die hal gemaakt was als televisiestudio: het klopt allemaal precies. Je kon er dingen doen die je in Hilversum nooit had kunnen doen.’

Bert van der Veer werkt in Aalsmeer vanaf 1988 als regisseur mee aan de Surpriseshow, die hij ontdekt heeft in Engeland. ‘Ik kreeg een bandje in handen en dacht: dit moesten we maar eens gaan doen met Henny Huisman. Gelukkig waren Joop en Henny het daar helemaal mee eens. Na vijf afleveringen hadden we geloof ik de Televizierring al te pakken, dus dat was een gouden greep. Ik kwam van Toppop en had voornamelijk muziek gedaan. In de Surpriseshow vielen mijn regiecapaciteiten samen met mijn journalistieke kwaliteiten. Als iemand een vriend was kwijtgeraakt in Boedapest in 1956 tijdens de inval van de Russen, dan was je echt met een journalistiek verhaal bezig. Dat zette ik dan op twee a4’tjes voor Henny, dat was mooi om te doen.’

Volgens Van der Veer is Joop van den Ende in die tijd zeker nog niet bezig met het bedenken van formats voor de internationale markt. ‘Het was ook niet echt de markt die het later geworden is. Wat je nu wel ziet bij John de Mol, dat programma’s mede beoordeeld worden op de internationale mogelijkheden. Het was eerder andersom. Wedden, dat…? was bijvoorbeeld een Duitse formule, De 1, 2, 3 show een Spaanse formule. Ik zie wel een rechtstreekse lijn van de Soundmixshow naar The Voice. Als je kijkt naar de ambitie die ze hebben, zijn het dezelfde programma’s. Namelijk: sterren maken, op een voetstuk plaatsen. Bekijk je de twee programma’s naast elkaar, op twee flatscreens, dan zie je dat de ontwikkeling voor een belangrijk deel in de vormgeving zit. En natuurlijk is de formule ook anders. De kijker is ongeduldiger geworden, stelt hogere maatstaven, wil meer verrast worden door wat er gebeurt.’

De finale van de Soundmixshow is op 29 januari 1988 een van de laatste grote shows bij de publieke omroep die meer dan zes miljoen kijkers trekt. Een jaar later levert de slotuitzending van de talentenjacht al een kwart van zijn kijkers in. Niet zo gek als je bedenkt dat het aanbod dan al behoorlijk versnippert. In april 1988 krijgt het publiek bestel een derde net; in oktober 1989 begint RTL Véronique (later RTL 4) met uitzenden. Programma’s als de Surpriseshow, de Soundmixshow, 5 tegen 5 en Doet-ie ’t of doet-ie ’t niet verhuizen met de bijbehorende presentatoren naar de commerciëlen. Bert van der Veer: ‘Waar nu een discussie plaatsvindt dat de publieke omroep niet hoeft te brengen wat de commerciëlen al doen, ging toen bijna automatisch. De commerciële zenders deden het zo goed en zo overtuigend dat de sfeer ontstond – misschien met uitzondering van de Tros – van: zo moeten we het niet meer willen.’

De laatste jaren is Paul de Leeuw misschien nog de enige bij de publieke omroep die wat spektakel in zijn programma’s brengt, vindt Van der Veer. ‘Maar dat is altijd nog op veel kleinere schaal dan de grote shows in Aalsmeer. Dat is ook prima. RTL doet het nog steeds heel goed, bijvoorbeeld met The Voice en Ik hou van Holland. Met andere woorden: twee dagen in de week heb je die shows al. Bovendien put je uit een beperkt arsenaal. Talentenjachten? Daar kun je er niet te veel van hebben. Op het moment dat SBS het een keer probeert, scoort dat toch een stuk minder. Voor de publieke zenders zetten die grote shows weinig zoden aan de dijk, ze zijn duur en ze kunnen zich er niet mee onderscheiden.’