70 jaar na auschwitz

NPO 2, 19.20-19.50 uur

NPO 2, 21.20-22.00 uur

Felle zonnestralen beschijnen de vrolijke reclames die op een groot aantal touringcars prijken. De bussen, volgeladen met toeristen, rijden langzaam ‘Muzeum Auschwitz Parking’ binnen. Mensen van middelbare leeftijd stappen uit en worden ontvangen door een gids met keppeltje en Amsterdamse tongval. Hij begeleidt de groep naar binnen, het museum in. Op deze plek roeide het nazi-regime meer dan een miljoen mensen systematisch uit. Daar zaten ruim 60.000 Nederlanders tussen. Voor veel overlevenden van de Holocaust en nabestaanden van de slachtoffers van de nazikampen is het belangrijk om de plek waar de massale slachting zich afspeelde op te zoeken. Daarom organiseert het Nederlands Auschwitz Comité voor hen en andere belangstellenden jaarlijks een reis waarin de verschillende concentratie- en vernietigingskampen in Polen worden bezocht. In minder dan een week doen zij de nazikampen Auschwitz, Birkenau, Majdanek en Sobibor aan. Er is tijdens de emotionele reis ook ruimte voor herdenking, onder meer op Joodse begraafplaatsen en in synagogen.

De gids begeleidt zijn groep uit het museum en vervolgt de rondleiding langs crematoria, prikkeldraad en gaskamers. In de Andere tijden-aflevering ‘Levende memorie in Auschwitz’loopt regisseur Hein Hoffmann met hen mee, waardoor je als kijker medebezoeker wordt. In de documentaire wisselt Hoffmann de beelden af met archiefbeelden van nazikampen. Ook ondervraagt hij enkele mensen uit de groep, allemaal tweedegeneratienabestaanden van Holocaust-slachtoffers. Sommigen laten oude familie­foto’s zien. Eén, hooguit twee familieleden hebben de oorlog overleefd, hoort de kijker. En niemand sprak thuis over het oorlogsverleden. ‘Niet verwerkt verdriet,’ geeft Leon Kauffman als verklaring. Hij staat met een brok in zijn keel in de vrouwenbarakken. Hier overleefde zijn moeder Auschwitz. Ze leerde na de oorlog zijn vader, die eveneens levend uit Auschwitz kwam, kennen. Ook de ouders van Kauffman spraken niet over de oorlog. Omgekeerd werd er ook nooit naar gevraagd. Nu hebben na­be­staan­den de ruimte, mogelijk­heid en tijd om te staan waar veel van hun omgekomen familieleden ook stonden. Maar dit keer kunnen zij teruglopen naar de touringcar.

Ondanks het beladen onderwerp is de aflevering niet dramatisch. De bezoekers zijn ontspannen, ‘doodnormale’ mensen, en Hoffmann, die eerder 13 in de oorlog maakte, een jeugdserie over hoe het was om als kind tijdens de Tweede Wereldoorlog te leven, laat zich niet verleiden tot het gebruik van sentimentele muziek in de documentaire. Het is een beetje een ongebruikelijke Andere tijden-aflevering, waarin doorgaans één persoonlijk verhaal wordt uitgediept om daarmee een grotere historische gebeurtenis te belichten. Andere tijden maakt vandaag, op 27 januari 2015, exact zeventig jaar nadat de Russen Auschwitz bevrijdden, een uitzondering.