‘I’m thrilled they didn’t hire another boob like me.’ Met deze woorden sprak David Letterman recent zijn zegen uit over zijn opvolger bij de Late Show van CBS: tv-komiek Stephen Colbert. Cynisch over zichzelf; Letterman ten voeten uit. Hij is de nestor van de latenighttelevisie; vanaf 1982 siert hij de Amerikaanse tv-avond. Behalve zo’n beetje alle kopstukken van Hollywood hebben ook George Bush, Bill Clinton en president Obama bij hem in de stoel gezeten. Komende week doet hij het voor het laatst, in september zal Stephen Colbert, bekend van zijn bijdragen aan Jon Stewarts Daily Show en zijn eigen The Colbert Report op Comedy Central, het stokje van hem overnemen.
Welke impact heeft deze presentatorenwissel op de tv-kijker? ‘Meer Hillary Clinton en minder Paris Hilton,’ verwacht mediaspecialist Max Robbins, columnist van het Amerikaanse zakenblad Forbes. ‘Colbert richt zich meer op politiek en maatschappelijke kwesties dan Letterman,’ zegt Robbins wanneer we hem aan de telefoon hebben terwijl hij met zijn hond op de achterbank naar zijn kantoor in New York rijdt – tussen het gesprek door bestraft hij de blaffende viervoeter. ‘Letterman is vooral geïnteresseerd in entertainment.’
De afzwaaiende David Letterman wordt opgevolgd door de meer politiek geïnteresseerde Stephen Colbert. Jon Stewart stopt en krijgt een onbekende vervanger. Wat betekent de presentatorenwissel voor de Amerikaanse latenighttelevisie?
zelfspot
Robbins noemt Letterman een typische exponent van babyboomerhumor: cynisch over zichzelf en over de celebritycultuur die hij met zijn programma vertegenwoordigt. Prachtig voorbeeld is het interview met socialite Paris Hilton nadat ze 23 dagen in de gevangenis had doorgebracht. Ze zou bij Letterman komen praten over haar nieuwe parfum, maar kreeg als welkomstvraag ‘How did you like jail?’. Vervolgens werd haar de ene na de andere sarcastische vraag over haar gevangenisstraf voor de voeten geworpen. Of wat te denken van de aankondiging van popster Madonna: ‘one of the biggest stars in the world who has slept with the biggest names in the entertainment industry.’ Hoogst ongebruikelijk in Amerika, zo hard en cynisch met je gasten omgaan, beschouwt de Nederlandse correspondent Michiel Vos, al twaalf jaar in New York. ‘De Amerikaanse humor is doorgaans positief en blij. Zelfspot is ook niet erg Amerikaans. Met zijn satire, absurdisme en sarcasme wist Letterman zich in het begin goed te onderscheiden.’
beroemdheden
Voor die uitdaging staat Stephen Colbert nu. Hij zal nog cynischer zijn dan Letterman, verwachten Robbins en Vos; maar dan meer gericht op Washington dan op Hollywood. Met zijn The Colbert Report nam hij de Amerikaanse politiek op de hak, net als zijn mentor Jon Stewart. ‘Er is een groeiende groep Amerikanen die met kritische blik naar het politieke systeem kijkt en dat sentiment wisten Colbert en Stewart de laatste jaren perfect te vangen,’ zegt Michiel Vos. ‘Colbert zal van de Late Show meer een Daily Show maken’, denkt Max Robbins. Logisch, vindt hij, want de beroemdheden maken al hun opwachting bij Jimmy Kimmel op ABC en bij Jimmy Fallon, die bij NBC de late avond voor zijn rekening neemt met The Tonight Show. Robbins: ‘De Amerikaanse tv-zenders willen zich van elkaar onderscheiden. Ik denk dat CBS daarvoor met Stephen Colbert een prima keuze heeft gemaakt. De tijd van het aanspreken van een breed publiek is voorbij. Media moeten narrowcasten: zich op een specifiek publiek richten. Jimmy Fallon is meer voor een jong publiek, Letterman trekt de wat oudere kijker. Ik verwacht dat Stephen Colbert met zijn sophistication een groot deel van de Lettermankijkers naar zich toe weet te halen. Qua satirische stijl ligt Colbert dichter tegen Letterman aan dan dat Jimmy Fallon en Jimmy Kimmel. Mijn dochter kijkt Jimmy Fallon, ik denk niet dat ze naar Stephen Colbert zal kijken. Colbert zal vooral de dertigplussers trekken.’
'Letterman en Jay Leno waren onderdeel van de entertainmentwereld, Colbert is dat niet.'
sarah palin
Ongetwijfeld zal de Late Show met de nieuwe voorman politiekere grappen krijgen, maar ook Colbert zal het net zo goed van Hollywood moeten hebben als Letterman, verwachten Michiel Vos en Julia Fox, docent mediastudies aan Indiana University. Een tweede Daily Show zal het volgens hen niet worden. Alle narrowcasting ten spijt: latenightshows trekken nog steeds een groot en gevarieerd publiek, brengt Julia Fox in. ‘Politiek kan nooit de focus van het programma worden, wat het bij The Colbert Report wel was,’ is haar overtuiging. ‘CBS is voor iedereen, elke Amerikaanse kijker,’ benadrukt Michiel Vos. Ofwel: middle of the road. Vos: ‘In die zin is Colbert een opmerkelijke keuze, want hij is een opvallend polariserend persoon.’ Daarnaast zijn maar weinig politieke gasten mediageniek en leuk genoeg om naar te kijken,’ stelt hij. ‘Mensen zoals Sarah Palin, die gekke dingen zeggen en er goed uitzien, zijn dun gezaaid. Je kijkt nu eenmaal liever naar George Clooney dan naar Chris Christie (Republikeinse politicus, red.).’
Vos verwacht dat Colbert wel een andere benadering zal kiezen dan Letterman, en meer de rol van verwonderde buitenstaander op zich zal nemen wanneer hij de Taylor Swifts van deze wereld in zijn show krijgt. ‘Letterman en Jay Leno waren meer onderdeel van de entertainmentwereld. Colbert is dat niet. De zender denkt goed na over hoe je een vernieuwing kunt brengen in een oud format. Jimmy Fallon is ook geen nieuwe Jay Leno in The Tonight Show. Fallon is met zijn Broadway-achtige benadering meer gericht op YouTube-filmpjes, door gekke dingen met sterren te doen.’
trevor noah
Ondertussen zwaait Colberts mentor Jon Stewart in augustus af bij Comedy Central en wordt daar opgevolgd door de Zuid-Afrikaanse stand-upcomedian Trevor Noah. Een opmerkelijke zet, gezien het feit dat hij in Amerika relatief onbekend is, op drie optredens als correspondent voor de Daily Show na. Een nieuwe Jon Stewart als gastheer neerzetten is onmogelijk, dan maar het roer radicaal om, moet de zender wellicht hebben gedacht. Vandaar Noah, in Zuid-Afrika wel een fenomeen. Wat we van Noah kunnen verwachten, kunnen Max Robbins, Michiel Vos en Julia Fox niet zeggen, geen van hen heeft Noah op het netvlies. Fox verwacht dat Noah zich minder op het politieke systeem zal richten en meer op het maatschappelijke debat. Max Robbins denkt dat hij een ander publiek zal bereiken dan Stewart, een jonger en cultureel diverser publiek. Robbins zag in John Oliver een idealere kandidaat voor de show, maar die was niet beschikbaar, want heeft zijn eigen satirische nieuwsprogramma bij HBO. ‘Oliver is slim en grappig en heeft net als Stewart een likeability om over gevoelige kwesties humor te kunnen maken,’ zegt hij.
'Amerika verliest met het stoppen van Jon Stewart en het einde van de Colbert Report twee belangrijke stemmen in het politieke debat.'
satire
De oude garde maakt plaats voor vers bloed en verandering van spijs doet eten. De oude Lettermanfans zullen blijven kijken en Colbert een kans geven, nieuwe kijkers zullen inschakelen uit nieuwsgierigheid om te zien hoe hij het doet. Toch voert droefheid om wat verloren gaat bij Julia Fox de boventoon. Amerika verliest met het stoppen van Jon Stewart en het einde van de The Colbert Report twee belangrijke stemmen in het politieke debat, zegt ze. ‘Politieke satire weet de waarheid beter boven tafel te krijgen dan klassieke journalistiek in nieuwsprogramma’s. Zogenaamd objectieve journalistiek presenteert verhalen van twee kanten, hoor en wederhoor. Alsof er maar twee kanten aan een zaak zitten en die kanten ook evenveel gewicht hebben. Het is misschien gebalanceerd, maar brengt ons niet noodzakelijkerwijs dichter bij de waarheid of de kern van een zaak. Satire heeft de kracht om de waarheid boven tafel te krijgen en om mensen samen te brengen in ons gepolariseerde en gefragmenteerde medialandschap en vervolgens een dialoog te starten. Dat verliezen we nu.’