Als politici zich terugtrekken in hun achterkamers begint De fractie, de nieuwe politieke dramaserie van de VPRO. Dicht op de actualiteit gefilmd, vertelt het de coming-of-age van jonge politicus Tim Snel, van de fictieve Vrijzinnige Partij Nederland.

De fractie
maandag, NPO 2, 21.15-21.40 uur
 
Samen met een van de drie scenaristen van De fractie, Volkskrant-verslaggever Toine Heijmans, laat ze zich begin december enigszins schoorvoetend interviewen, Femke Halsema. Het is het enige interview dat ze wil geven over haar betrokkenheid bij de serie, want ze wil niet teveel in de spotlight. Ja, het is mede haar idee, en ja, ze heeft input geleverd voor het verhaal, de schrijvers geadviseerd over de dagelijkse politieke praktijk en gewaakt over het echtheidsgehalte. Maar het is niet háár serie; producent Gijs van de Westelaken had ook een belangrijk aandeel in de concrete uitwerking van het idee waarmee ze hem twee jaar geleden benaderde.
Toch, de politieke praktijk van het bilateraaltje en de achterkamertjespolitiek onthuld in de wetenschap dat de voormalige, prominente oud-politica Femke Halsema er de hand in had – het klinkt opwindend, je wil er alles over weten.

In tien korte afleveringen van 30 minuten schetst De fractie aan de hand van actuele politieke onderwerpen, zoals het asielbeleid, de hervormingen in de zorg en de herziening van het belastingstelsel, de dilemma’s en de pijn van een politicus: de jonge Tim Snel. ‘We waren van meet af aan de drie musketiers,’ vertelt Volkskrant-journalist Toine Heijmans, die met Roel Janssen en Charles den Tex het scenario schreef. ‘Gelukkig, want je zou maar ruzie krijgen over iets en het moest snel af. Het echte schrijfwerk deden we alle drie apart. Onze persoonlijke politieke voorkeuren hebben we al snel opzijgezet, al hadden we wel ieder onze stokpaardjes. Voor mij was het de eerste keer dat ik een dramaserie schreef. Die tijdsdruk, en dat het voor VPRO was, daar heb ik nog wel een paar slapeloze nachten van gehad.’ 

‘We laten Groningen deels ontruimen. De schade van de bevingen blijft een probleem, en ontruimen is de oplossing’ 
Toine Heijmans
Parlement
De juiste kandidaten vinden was nog niet zo makkelijk, vertelt Halsema. ‘We zochten mensen die journalistiek zijn, begrip hebben van drama, maar die ook weten hoe politiek werkt. Roel Janssen, Toine Heijmans en Charles den Tex hebben precies die combinatie. Roel is voor het NRC een tijd parlementair verslaggever geweest en schrijft thrillers, Toine Heijmans heeft als journalist dan wel nooit in Den Haag gezeten, maar wel veel politieke analyses gemaakt en is romanschrijver. En thrillerauteur Charles Den Tex is heel goed in plots.’
In De fractie heeft het parlement een hoofdrol. Niet zonder reden, vertelt Halsema. ‘In veel Nederlands politiek drama zit een misverstand: het handelt altijd over ministers. Terwijl in de Nederlandse politieke verhoudingen de macht toch echt berust bij het parlement. Een Diederik Samsom en een Halbe Zijlstra bepalen uiteindelijk de vrijheid die het kabinet en de ministers hebben. Wij wilden een serie maken die is geënt op het reële politieke bedrijf en de druk voelbaar maakt waaronder parlementsleden werken.’ 
© V. Arnolds

Collee krijgt het zwaar te verduren

Politiek drama
De fractie vertelt de coming-of-age van de hoofdpersoon, de jonge politicus Tim Snel. In zijn persoon krijgt de dynamiek gestalte tussen de idealistische politicus aan de ene kant, die grote veranderingen teweeg wil brengen, en de offers die daar in de praktijk voor moeten worden gebracht.
Terwijl Snel carrière maakt, gaat dat ten koste van zijn meer ervaren collega Marise Collee. ‘Zij maakt echt een neergang mee,’ zegt Halsema. ‘Daar zit veel pijn, en dat wilden we ook laten zien. Toen ik net begon in de Kamer was ik Asielwoordvoerder. Ik vereenzelvigde me daar totaal mee en zat elke avond jankend op de bank.’
Sinds ze begin 2011 uit de politiek stapte, is Femke Halsema onder meer voorzitter van de Stichting Vluchteling en de Weekblad Persgroep, publicist in kranten en weekbladen, en maakte ze met Hassnae Bouazza de documentaireserie Seks en de zonde. Met De fractie zet ze opnieuw een stap in de wereld van de media, maar nu voor het eerst met fictie, toch een heel andere tak van sport. Verrassend – al komt het ook weer niet helemaal uit de lucht vallen; al in 2011 viel Halsema in de Volkskrant op met een betoog over de slechte kwaliteit van Nederlands politiek drama: ‘Daarin schreef ik dat Nederlandse politieke series vaak of heel slecht, of heel karikaturaal zijn. De politicus is altijd een wat viezige man die op het Binnenhof achter z’n hand zit te praten en de vrouwen liggen meestal op hun rug. Dat het aan kwaliteit ontbreekt is ook niet zo gek, omdat er in Nederland helemaal geen cultuur is van het schrijven van memoires en het terugkijken op politieke carrières. En er dus ook geen materiaal is om series van te maken. Ik besloot dat ik zelf dan maar moest gaan schrijven over mijn politieke jaren, en dacht ook na of ik in de vorm van een tv-serie iets kon doen.’ 
‘VPN is een fictieve partij waarin je standpunten tegenkomt uit bestaande politieke partijen. Alleen is deze partij veel moediger'
Femke Halsema
Programma
De fictieve partij uit de serie is de VPN, Vrijzinnige Partij Nederland, met een knipoog naar het VPRO-erfgoed, en met een uitgewerkt partijprogramma waarmee de omroep hoopt de discussie los te maken. De VPN is voor flexibele werkuren, voor de vlaktaks en afschaffing van de hypotheekrenteaftrek, tegen Europese landbouwsubsidies en wil het leger uitkleden tot alleen de marine.
Halsema schreef mee aan het partijprogramma. Ontvouwt zij hier haar persoonlijke politieke visie? Is dit de Partij Halsema? ‘Nee, en ik heb het ook niet alleen geschreven, maar samen met onder anderen Barry Smit, die politieke achtergrondstukken schrijft. Hier ben ik beducht voor geweest, en daarom wilde ik ook eigenlijk geen interviews geven. De VPN is een fictieve partij waarin je standpunten tegenkomt uit meerdere bestaande politieke partijen. Alleen is deze partij veel moediger.’ De vpn, die zich volgens Halsema en Heijmans ‘ergens in het politieke midden’ bevindt, durft verder te gaan waar andere partijen ophouden, wat vooral is ingegeven uit dramatische overwegingen, zodat de dilemma’s zich scherper aftekenen in het verhaal. 
© V. Arnolds

Fractievergadering van de VPN

Overstap
Direct in de eerste aflevering staat alles op het spel, en pleegt de hoofdpersoon bijkans politieke kamikaze met een hoogst onorthodoxe actie. Heijmans: ‘Tim Snel stapt over van de ene politieke partij maar de andere. Wat in het echt eigenlijk nooit voorkomt. We hebben het uitgezocht, het is een keer gebeurd in de jaren dertig en in de jaren vijftig. Maar het geldt als not done.’
Halsema: ‘Als je overstapt haal je electoraat weg van de partij: een zetel vertegenwoordigt 60.000 kiezers. Daar wordt in Den Haag heel negatief over geoordeeld. Tim Snel neemt dus een enorm politiek risico.’ Waarmee de toon is gezet.
De aardbevingen in Groningen zijn het actuele onderwerp uit de eerste aflevering. De schrijvers bedachten een nogal rigoureuze oplossing, vertelt Heijmans: ‘We laten Groningen deels ontruimen. De schade van de bevingen blijft een probleem, en om daar voorgoed een eind aan te maken is ontruimen de oplossing. De reden dat de VPN daar in meegaat, is dat deze partij graag wil dat de kinderopvang gratis wordt. En dat kregen ze cadeau van het kabinet. Maar in ruil daarvoor moeten ze betalen, door in te stemmen met die ontruiming.’ Dit soort levensgrote politieke dilemma’s vormen het hart van de serie. 
© V. Arnolds
Om zo dicht mogelijk op de actualiteit te zitten, worden de laatste scènes, Heijmans schat ‘ongeveer een zevende van elke aflevering’, pas gedraaid in de week van uitzending – wat nog nooit eerder is gedaan. ‘De enige serie die daarbij een beetje in de buurt komt is The Newsroom, waarin het steeds gaat over Amerikaans nieuws uit de periode dat de serie loopt,’ zegt Halsema.
De memoires van Femke Halsema moeten verschijnen in april 2015. Memoires zijn natuurlijk de geëigende vorm voor een politicus om terug te kijken, conclusies te trekken en eventuele oude rekeningen te verheffen. Maar dat een dramaserie even veelzeggend kan zijn, en dat doel evengoed, of misschien wel beter dient, bewijst bijvoorbeeld de Britse Lord Michael Dobbs, politicus en auteur van het boek House of Cards waarop zowel de Britse als de recente Amerikaanse tv-serie zijn gebaseerd. Spannend, sappig en naar eigen zeggen van Amerikaanse politici voor 98 procent waarheidsgetrouw. Behalve over het politieke bedrijf zegt House of Cards ook veel over de auteur, in dit geval hoe cynisch een mens kan worden na jarenlang te hebben verkeerd in de politieke arena. 
© V. Arnolds

Marise Collee (Sandra Mattie) en Tim Snel (Joris Smit)

Idealist
Halsema heeft ze allemaal gezien, de politieke series van nu, en refereert er meermalen aan tijdens het gesprek. ‘House of Cards vind ik heel goed, en Boss, over de gemeentepolitiek van Chicago, met Kelsey Grammer als burgemeester. Maar dat zijn Mefisto-achtige series, met de politicus als kwade genius. The West Wing laat mooi van binnenuit zien hoe politiek werkt, dat is meer in de richting van wat wij voor ogen hadden. Al is de vergelijking natuurlijk totaal oneerlijk, met de enorme budgets van de Amerikanen.’
In House of Cards en de HBO-comedy Veep, de beste politieke series van nu, is politiek verworden tot een uitermate cynisch bedrijf, en ook onder de kiezers is het vertrouwen historisch laag. Tim Snel evenwel is een politieke idealist. Is dat nog wel van deze tijd? ‘Dat cynisme is er, dat klopt. Maar dat wil nog niet zeggen dat wij daarin moeten meegaan,’ vindt Heijmans. ‘Wat wij laten zien is hoe Tim door de politieke realiteit wordt ingehaald, hoe hij compromissen moeten sluiten, water bij de wijn moet doen. Maar hij blijft hart houden voor de politiek.’