Spinozakenner Miriam van Reijen over Spinoza’s kijk op tegenslag.

Het voordeel van de twijfel
Canvas, 20.40-21.20 uur
‘Verdorie, nou is die trein alwéér te laat!’ Je moppert nog wat door en baalt als een stekker. De komende acht weken bekijkt Canvas alledaagse gebeurtenissen als deze door een filosofische bril. Vanavond: tegenslag, gezien door de ogen van Nietzsche, Seneca en Boeddha. Maar welke lessen kunnen we trekken uit de filosofie van Neerlands grootste denker als het leven even tegenzit? Spinozakenner Miriam van Reijen geeft antwoord.
Hoe kijkt Spinoza aan tegen tegenslag?
‘Het uitgangspunt in de filosofie van Spinoza is dat het in de menselijke aard zit om door te willen zetten, om steeds grotere doelen te willen bereiken, om te slagen in het leven in feite. Zelfbehoud is de belangrijkste drijfveer. Als er dan wat tegenzit, dan ziet Spinoza dat als een gebeurtenis, een feit op zich. Het gevoel dat jij bij die feitelijke gebeurtenis hebt, wordt bepaald door je eigen gedachten, en die kunnen waar en onwaar zijn.’
Feitelijke gebeurtenissen, ware
en onware gedachten. Het wordt meteen wel erg filosofisch!
‘Laat ik die trein waarmee je begon als voorbeeld nemen. Hij is vertraagd, dat is een feit en daar heb je gedachten bij. De ‘onware’ gedachte is dat ’ie helemaal niet vertraagd mag zijn. Dan sta je daar wat in jezelf te mopperen en krijg je dus dat vervelende gevoel. Maar je kunt de situatie ook accepteren, ook al is die niet fijn, en met een koffietje op de volgende trein wachten. Dan maak je het in ieder geval niet nog vervelender door je eraan te ergeren.’
Klinkt simpel, maar als ik om zeven uur ’s ochtends met bevroren vingers op een perron sta, is het toch lastig.

Spinoza erkende ook dat het heel moeilijk is voor mensen om onware gedachten te onderdrukken. Kijk maar eens naar zoiets als stoppen met roken. Iedereen weet dat roken slecht voor je is, maar toch kun je niet van die sigaret afblijven. Spinoza wist dat er meer bij komt kijken. Pas als er iets affectiefs bijkomt, lukt het mensen wel. Denk bijvoorbeeld aan angst door afbeeldingen van longen vol met teer op sigarettenpakjes. Maar ook een sterk verlangen naar gezondheid, zoals je ziet bij vrouwen die wel kunnen stoppen zodra ze zwanger zijn. De kern zit hem in het veranderen van je denken. Dat is de enige manier om je over een tegenslag heen te zetten.’