Het is een genre op zich aan het worden: televisieprogramma’s over psychische of mentale problemen. De nadruk ligt op hulpverlening en positieve benadering: ‘We willen laten zien dat everybody rocks.’

‘Je kunt beter in een rolstoel zitten,’ is een vaak gehoorde uitspraak van mensen met wie iets mis is in hun hoofd. Ze zien er normaal uit, maar vanwege een aangeboren aandoening of ziekte kunnen ze toch niet optimaal functioneren in de maatschappij. Ze hebben bijvoorbeeld een dwangstoornis, autisme of posttraumatische stress-stoornis. Behalve op persoonlijke ellende stuiten ze op veel onbegrip in hun omgeving. Maar wellicht verandert dat, aangezien steeds meer televisieprogramma’s gewijd zijn aan hun problematiek. Op NPO 1 en 2 kunnen we kijken naar hulpverleners en militairen voor wie de stress op hun werk hen te veel werd, NPO 3 toont de liefdeslevens van jongeren met een aandoening of beperking en mensen met het syndroom van Down worden in het zonnetje gezet door Barry Atsma en Johnny de Mol. Ook op de commerciële zenders is er aandacht voor mensen met verzameldwang, Gilles de la Tourette en angststoornissen. Op RTL 4 begint deze week Geef mij nu je angst, waarin Irene Moors mensen met een angst- of dwangstoornis helpt. 

'We hebben gemerkt dat onze doelgroep geïnteresseerd is in meer dan alleen avontuur en het “yologevoel”'

Paul Cormont (RTL5)
Valerio
‘Ik zie ook dat het speelt,’ zegt Gerke Nauta, hoofd infotainment bij BNN-Vara (o.a. The Undateables, Je zal het maar hebben, Down voor dummies). ‘Maar BNN heeft een lange traditie van dit soort programma’s, over een jonge doelgroep die een probleem heeft, maar niet bij de pakken neer gaat zitten. We hadden de eerste thema-avond over jongeren en zelfmoord en een programma over anorexia. Bij BNN hebben we het motto “Lust voor life”. Dat houdt ook in dat je, ondanks een aandoening, toch een leuk en spannend leven kunt leiden.’
BNN oogst veel waardering voor de manier waarop presentator Valerio Zeno omgaat met de jongeren die hij portretteert in Je zal het maar hebben. Hij stelt onbevangen vragen en maakt grapjes zonder de mensen belachelijk te maken. ‘Een leuke jongen, hij haalt het rare er een beetje af,’ vindt ook Robert Schoevers. Toch miste de hoogleraar Psychiatrie begrip en bekendheid voor de problematiek van de mensen die hij in zijn spreekkamer ontvangt. Daarom ontwikkelde hij zelf het programma Doe even normaal, dat afgelopen zomer bij de NTR werd uitgezonden. De directe aanleiding was de door de minister voorgenomen eigen bijdrage voor tweedelijns psychiatrische behandelingen. ‘Het lijkt er soms op dat beleidsmakers denken dat psychiatrische aandoeningen een soort verkoudheid zijn die met een kopje thee ook over gaan. Ik vind dat het bij mijn werk hoort om aan voorlichting te doen als dat speelt. Daarom hebben we een format gemaakt met als leidraad het verhaal van de patiënt en wat voor impact een psychische ziekte heeft op diens leven.’ In het programma komen patiënten aan het woord en treedt Schoevers zelf op als deskundige. ‘Uiteindelijk kun je in 25 minuten televisie niet alles vertellen wat je wilt,’ zegt hij, ‘maar ik ben wel behoorlijk tevreden met het resultaat en heb positieve reacties gekregen.’ 

Zijn wens om meer aandacht voor psychische aandoeningen is sinds hij drie jaar geleden het idee voor Doe even normaal kreeg wel uitgekomen. ‘Ik heb me destijds een beetje verdiept in wat er al bestond, en vond dat er nog wel ruimte was. Maar ik wist natuurlijk niet dat de Barry Atsma’s van deze wereld zich hier ook op zouden storten.’

Uit de aflevering 'Borderline' van Doe even normaal

Yologevoel

‘Tot nu toe ging het in realityland vooral om gewone mensen die in een extreme situatie werden geplaatst, zoals op een onbewoond eiland,’ zegt Nauta. ‘Dat hebben we wel een beetje gezien, nu gaat het meer om hoofdpersonen die van zichzelf al een verhaal hebben. Bij ons was dat al zo, maar nu zijn de commerciëlen er ook op gedoken.’ Afgelopen voorjaar was bij RTL 5 Levenslang met dwang te zien, waarin een groep mensen met een dwangstoornis afreisde naar Thailand om daar een intensieve therapie te volgen. Onlangs zond de zender de laatste aflevering van Tourette on Tour uit, waarin Dennis Weening en Spike van Di-rect een band vormen die bestaat uit mensen met het syndroom van Gilles de la Tourette. Paul Cormont, programmadirecteur van RTL 5, vindt niet dat hij meesurft op een trend, maar slaat met deze programmering wel bewust een bepaalde weg in. ‘RTL 5 stond bekend om programma’s als Expeditie Robinson en Oh oh Cherso. Maar de laatste tijd zoeken we naar verbreding in onze programmering. We hebben gemerkt dat onze doelgroep geïnteresseerd is in meer dan alleen avontuur en het “yologevoel”.’  

De cast van Tourette on Tour, met Lex als tweede van links

Cormont zocht naar boeiende televisie en liet zich voor Levenslang met dwang inspireren door een Amerikaans programma. ‘Het is verbazingwekkend om te zien hoe mensen per se alles negen keer moeten doen, of dat ze alles wat ze met links aanraken ook met rechts moeten aanraken. Tegelijkertijd zie je dat het normale mensen zijn. We helpen ze zelfs om van hun dwangneurose af te komen.’
In Tourette on Tour zien we de bandleden in hun thuissituatie en tijdens repetities. Als de presentator iets uitlegt, schudden ze met hun hoofd, trekken ze met hun gezicht, blaffen ze als een hond of roepen ze scheldwoorden.

Nauta van BNN-Vara windt er geen doekjes om dat een aandoening leuke televisie op kan leveren. ‘Eerst moeten kijkers een hobbeltje over: moet ik nu gaan kijken naar verstandelijk gehandicapten die gaan daten? Een beetje sensatie zit er ook bij: kijk, die gast heeft maar één arm of hij ziet door een bepaalde ziekte helemaal groen. Maar de aantrekkelijkheid is ook de ontdekking: dat is een leuk iemand. Het is een soort missie: we willen laten zien dat everybody rocks. We hebben daar een naam in opgebouwd en hebben dan ook geen enkele moeite met het vinden van kandidaten voor onze programma’s.’ 

Levenslang met dwang met Jan Kooijman

Aapjes kijken
Lex Bekkernens (26) is een van de deelnemers aan Tourette on Tour. Hij was in zijn leven nog nooit zo nerveus als voor de eerste uitzending. ‘Vrienden van me zeiden: het is RTL 5, die zender heeft ook een sensatiekant. Maar door het contact met de producenten wist ik dat het op een respectvolle manier zou gaan. Ik heb geen moment het gevoel gehad dat er commerciële druk achter zat of dat het aapjes kijken zou worden.’ De talentvolle pianist zag zijn deelname aan het programma als een kans om iets voor zijn lotgenoten met Tourette te betekenen en zich tegelijkertijd te profileren als muzikant. ‘Ik vond het eerst wel moeilijk om mijn tics in alle heftigheid te zien op televisie. Maar eigenlijk heeft het een therapeutisch effect gehad. Door de beelden ben ik juist tevredener over mezelf geworden. Vroeger had ik een vrij negatief zelfbeeld, nu heb ik mezelf meer geaccepteerd.’

Programmadirecteur Cormont van RTL 5 vindt dat er dankzij zijn programma’s meer begrip ontstaat voor mensen in een dergelijke situatie. ‘We vinden het heel belangrijk dat er ook therapeuten en experts aan de programma’s meewerken. En deze deskundigen werken graag mee, om te laten zien dat mensen die met een aandoening kampen ook normale mensen zijn.’ Hij krijgt naar eigen zeggen alleen maar positieve reacties. ‘We worden zelfs benaderd door instanties, ik zal niet zeggen welke, of we ook een programma over hun onderwerp kunnen maken.’ 

‘Ik vond het eerst wel moeilijk om mijn tics in alle heftigheid te zien op televisie. Maar eigenlijk heeft het een therapeutisch effect gehad.'

Lex (Tourette on Tour)

Valerio ontmoet Nicolien, die kampt met verschillende psychische problemen, in Je zal het maar hebben

Borderline
‘Natuurlijk zijn dit soort uitzendingen niet altijd in het belang van de patiënt,’ zegt psychiater Schoevers. ‘Als ze belachelijk worden gemaakt, kan het juist nadelig werken. Daarom hebben we veel aandacht besteed aan het vinden van patiënten die beseften wat het inhield als ze met hun verhaal op televisie zouden komen, en mochten ze de ruwe montage van tevoren bekijken. Ook achteraf was er nog veel contact.’

Kijkers waardeerden zijn serieuze benadering. ‘Ik heb wel twintig bedankmails gehad over het feit dat ik als deskundige heb gezegd dat borderline geen aanstellerij is,’ zegt Schoevers. ‘Dat illustreert dat zo’n uitzending wel enige zin heeft. Hopelijk zorgt mijn programma ervoor dat de ideeën over psychiatrische problemen beter gaan kloppen en dat ook de politiek het belang van dit soort gezondheidszorg blijft inzien.’ Daarvoor kan wat betreft de hoogleraar Psychiatrie ook commerciële realitytelevisie nuttig zijn. ‘Levenslang met dwang heb ik een minuut of twee gezien. Een tropisch eiland en dwangstoornis is wel een aparte combinatie. Maar het is met [bijzonder hoogleraar Cognitieve gedragstherapie] Else de Haan, en haar vind ik wel heel goed. Als het hetzelfde doel dient, namelijk een stoornis normaler en bekender maken, dan kan ik er wel achter staan.’

De kandidaten van Tourette on Tour reageren heftig op de eerste ontmoeting

Feelgood
Touretter Lex is blij met de tv-trend. ‘De hausse aan deze programma’s betekent dat er toch iets leeft in de maatschappij. Er zijn ook veel discussies over de zorg in de politiek. Vanwege mijn stoornis duurt het voor mij langer om een plek te vinden in de maatschappij. Wat nog veel erger is dan de tics, is het sociaal isolement waar je in terecht komt. Een programma als dit kan dat verminderen, dat is zo gaaf. Daarnaast is het gewoon mooie, boeiende, integere televisie. Het lijkt een soort tegenbeweging tegen de sensatieprogramma’s.’
Vijftien jaar geleden was een van de populairste typetjes van Bart de Graaff de weerman Gilles te la Tourette, die het weerbericht doorspekte met en scheldkannonades. ‘Ik vond altijd dat grappen moesten kunnen, maar ik kan nu wel toegeven dat die sketch me irriteert,’ zegt Lex. In deze tijd van feelgood-televisie is de benadering heel anders: begripvol en positief. Zelfs met ernstige mentale problemen kun je nog iets van je leven maken.
Voor Lex geldt dat in elk geval: ‘Dankzij Tourette on Tour heb ik me gerealiseerd dat ik echt verder wil in de muziek. Mijn gezicht op televisie en de contacten die ik heb opgedaan, kunnen me een zetje geven.’ Zijn eerste optreden bij RTL Late Night heeft hij inmiddels achter de rug.
 
Geef mij nu je angst

Dinsdag, RTL 4, 21.30-22.30 uur