Een blik op de menselijke kant van het onderwijs, dat is wat BNN beoogt met de nieuwe zesdelige docu­mentaireserie De School. Veertig camera’s volgen de leerlingen van de CSG Jan Arentsz in Alkmaar.

De School
Dinsdag, Nederland 3, 20.25-21.20 uur

De rijen met fietsen, het schoolplein met de rokers, de kleine hoekjes onder de trap die opgezocht worden door de sociaal onzekeren of de alternatievelingen. Elke middelbare school is anders, maar één ding hebben ze gemeen. Het is de plek waar je je ontpopt tot jongvolwassene. In het vierde jaar komt deze overgangsfase het sterkst tot uiting – niet voor niets is het een dankbaar onderwerp voor documentaires. Na het succes van de Britse docusoap Educating Essex (2011) en vervolgens Educating Yorkshire (2013) is het nu bnn dat het format uitwerkt in Nederland.
In De School worden de leerlingen van havo-4 op de christelijke scholengemeenschap Jan Arentsz in Alkmaar zes weken lang door veertig camera’s gevolgd. Elke aflevering bestaat uit een portret van een aantal leerlingen. In aflevering 1 ziet Mathijs het allemaal niet meer zitten, hij loopt achter omdat hij discipline mist. Teamleider en docent Willem Verkuil probeert erachter te komen wat er aan de hand is. Isabelle is juist ontzettend ijverig, maar heeft met haar vmbo-achtergrond misschien net niet genoeg in huis om over te gaan.

Braver
CSG Jan Arentsz is niet de eerste Nederlandse school die ons een blik in het schoolgaande leven gunt. In 1992 schrok Nederland zich rot toen de VPRO-documentaire 4-havo, een klas apart voor het eerst beelden vertoonde van hoe het toeging op een middelbare school. Maarten Schmidt en Thomas Doebele filmden met één camera de jongens en meisjes van de openbare scholengemeenschap West-Friesland te Hoorn. Die leken niets uit te voeren, te schoppen tegen autoriteit en een leven te leiden zonder ook maar enig doel. De documentairemakers kregen een Zilveren Nipkowschijf en de kijker stof tot nadenken.
Een andere school, een andere tijd en een aantal documentaires verder. De verbijstering en het onbegrip uit 1992 hebben plaatsgemaakt voor herkenning.
Volgens Willem Verkuil hoeft Nederland dan ook niet te schrikken. ‘Leerlingen zijn leerlingen.’ En zelf waren we nog niet zolang geleden precies zulke leerlingen. ‘Misschien zijn de leerlingen in de afgelopen twintig jaar zelfs iets braver geworden. In ieder geval is het niet te vergelijken met mijn tijd op de middelbare school. Het was toen meer losgeslagen, meer gericht op het onderuithalen van de leraar.’

Wantrouwen
Het format van De School is aan kritiek onderhevig en roept veel vragen op. Zo werd BNN al voordat het filmproces begon, aangesproken op de werkwijze. In het bijzonder op het gebruik van draadloze microfoons met zendertjes. Vertrouwelijke mentorgesprekken zouden met een ontvanger af te luisteren zijn. BNN handelde meteen en nam maatregelen om ongewenste bezoekers en mogelijke afluisteraars te weren.
Nicole van Damme, regisseur van De School, voorziet verder geen problemen, ook niet wat betreft privacy. ‘Ik denk dat alle kritiek na de eerste uitzending achter ons ligt. Er wordt niets uitgezonden voordat het goedgekeurd is door de leraren, leerlingen en hun ouders.’
‘Camera’s in de school? Geen sprake van,’ dat was de conclusie van Ludi Zoomer, vestigingsdirecteur van csg Jan Arentsz, na het eerste telefoontje van BNN. Van de 110 scholen die BNN aanschreef zullen de meeste hetzelfde gedacht hebben. Het wantrouwen was groot. Desondanks wilde CSG Jan Arentsz de argumenten van BNN wel aanhoren.
Zoomer: ‘Ik dacht, laten we eerst even luisteren wat BNN te zeggen heeft voordat ons oordeel definitief is.’ Zes maanden van gesprek, luisteren en twijfel volgden, tot op 25 februari 2013 de medezeggenschapsraad unaniem voor de opnames stemde. ‘De overtuiging dat we met BNN een mooie documentaire zouden kunnen maken over het echte schoolleven gaf de doorslag voor ons.’

Vertrouwen
Zoomer: ‘Scholen komen vaak negatief in de media. De nadruk ligt meestal op cijfers, resultaten en opbrengstgericht werken. Wij willen juist de menselijke kant van scholen laten zien: het volwassen worden van de leerlingen, de vriendschappen die je ontwikkelt en de obstakels die je als puber tegenkomt.’ Toch heeft het niet voor niets zes maanden geduurd voordat de school akkoord ging. ‘We zagen natuurlijk de risico’s. We hebben iedereen bij het overleg betrokken, leerlingen, hun ouders en de docenten. We hebben toen afgesproken dat we pas mee zouden doen met De school als we het er unaniem over eens waren.’
Willem Verkuil heeft niet lang na hoeven denken over zijn persoonlijke medewerking: ‘We hebben als school besloten. Mijn afdeling zou worden gefilmd. Ik vind het dan mijn verantwoordelijkheid om daaraan mee te werken. Ik heb nooit getwijfeld aan de integriteit van het programma, mijn vertrouwen in bnn en producent Submarine was na alle gesprekken erg groot.’
Het besluit in het voordeel van BNN heeft deels te maken met de ongebruikelijke werkwijze, die ook nieuw is voor Nicole van Damme. ‘Normaal gesproken moeten mensen die in beeld komen afstand doen van medezeggenschap en rechten. Dat is logisch, want het is ontzettend duur als mensen op het laatste moment afzeggen en het is niet ondenkbaar dat de reden daarvoor een slechtzittend kapsel is. Dit is voor mij de eerste keer dat het volledig andersom gaat. Wij hebben moeten ondertekenen dat alles, voordat het de deur uitgaat, volledig gecontroleerd wordt door de leraren, leerlingen en hun ouders.’

Betrokkenheid
Ook het toeziend oog van de camera’s bleek geen probleem. ‘Eventjes gingen de leerlingen voor de camera staan springen, maar eigenlijk was alles heel snel weer normaal,’ zegt Van Damme. Ook Verkuil wende snel aan het cameratoezicht. ‘Het duurde zo’n twee dagen. Wel is het zo dat ik me bij bepaalde beslissingen opeens realiseerde dat heel Nederland meekijkt en denkt: wat gaat hij nu doen? Ik werd daardoor soms wat strenger naar mezelf toe.’
In Eductating Essex steelt geschiedenisleraar en conrector mr. Drew de show. Zijn flauwe humor, maar vooral zijn geduld met lastige leerlingen is een lichtpunt in de show.
Is Willem Verkuil de mr. Drew van Alkmaar? Ludi Zoomer lacht. ‘Ja, eigenlijk wel. Ik zie dezelfde soort betrokkenheid. Het lef om los van de protocollen te durven kijken naar het kind en te zeggen: dit is nu goed voor jou, dit gaan we doen.’
Het filmteam mag de handjes dichtknijpen, vindt Van Damme. ‘Iemand als Willem Verkuil is goud waard. Hoe hij kijkt naar de jongeren, hoe hij gesprekken met ze voert, hoe hij ze serieus neemt. Je weet nooit van tevoren of ze er ertussen zitten, mensen als hij. Maar het is altijd goed om zo’n sterke persoonlijkheid in een programma te hebben.’

Regisseur aan de keukentafel
dinsdag, HollandDoc24, 21.11-21.29 uur
Interview Nicole van Damme/Balt van Zeggeren