Een rotfilm over een lelijke wereld, dat wilde documentaireregisseur Jaap van Hoewijk maken. Killing Time toont het verstrijken

Holland Doc: Killing Time
Vrijdag, Nederland 2, 21.00-22.00 uur

‘Ik vind het wel stoer van de vpro om zo’n film op prime time uit te zenden,’ zegt Jaap van Hoewijk (50). Hij heeft het druk met de afwerking van Killing Time, zijn documentaire die 23 november tijdens Idfa zijn première beleeft en 29 november op televisie te zien is. Tussen afspraken met de vertaler en geluidsnabewerker door maakt hij tijd voor een toelichting op zijn werk, waarvoor ‘lastig’ misschien het meest adequate woord is. Want in Killing Time zit nauwelijks iemand waarvoor je als kijker sympathie gaat voelen, op één na misschien, en die komt maar twee keer in het kleine uur dat de film duurt in beeld. ‘Je kunt bij niemand aanhaken inderdaad, dit soort dingen gebeuren nu eenmaal vaker in het ene milieu dan het andere.’ En dat levert een ongemakkelijk gevoel op, want ondertussen wordt er wel een geliefde van de geportretteerden – een volstrekt kansloze, zwarte familie – geëxecuteerd in Huntsville, Texas. ‘Er is een misdaad gepleegd, er wordt een straf uitgevoerd. Dat kan ik spannender en emotioneler maken met muziek en andere effecten, maar ik heb het helemaal kaal gelaten. Die jongen had een pistool, dat ging af, het is allemaal veel onbeduidender dan je je kunt voorstellen. Maar ondertussen gaat het wel over leven en dood.’

Slachtoffer Erin Deleon

veroordeeld

Wat voorafging: op 6 februari 1998 zijn de zussen Erin en Claire Deleon alleen thuis. Erin is zeventien, haar veertien maanden oude zoontje ligt boven te slapen. Plotseling staat er een gemaskerde, gewapende man in de kamer. Elroy Chester. ‘Je dacht dat je de deur op slot had gedaan hè?’ Chester verkracht Erin en dwingt haar zus tot orale seks. Dan komt onverwacht hun oom Willie binnen, een brandweerman, om polshoogte te nemen. Het kost hem zijn leven; Chester schiet Willie Ryman neer met het pistool waarmee hij, naar later blijkt, al meerdere mensen heeft vermoord. Ryman sterft in de armen van zijn nicht, Chester wordt twee dagen later opgepakt en zal als motief voor zijn daden geven dat hij buiten zinnen was van haat voor blanken. In september 1998 wordt hij veroordeeld tot de doodstraf. Die werd op 12 juni jl. voltrokken, twee dagen voor zijn 44ste verjaardag. Chester was daarmee de zevende veroordeelde moordenaar die dit jaar in Texas werd geëxecuteerd, en de 499ste sinds de staat de straf sinds 1982 weer uitvoert.

Van Hoewijk: ‘In 1995 maakte ik Procedure 769, the Witnesses to an Execution. Daarin komen mensen aan het woord die om uiteenlopende redenen bij een executie aanwezig waren. Ik had helemaal niet het idee om me nog een keer met dat onderwerp bezig te houden. Toen vroeg producent Eric Velthuis of ik geïnteresseerd was in het maken van een film over een radiostation in Texas dat alleen uitzendt tijdens executies. We vertrokken voor onderzoek naar Amerika, maar dat programma bleek heel saai, na sensationele beginmuziek volgde een debat tussen advocaten, het zei me niks. En toen zag ik dat gele lint en werd alles anders.’
 

De weg voor de gevangenis wordt bij een executie afgezet

nonchalance

Hoewel geen dagelijkse kost, is zo’n executie toch een routineklus. Of ‘business as usual’, zoals mensen in de buurt zeiden, wanneer Van Hoewijk hun vroeg of ze wel wisten waarom de weg voor de gevangenis zo nu en dan werd afgezet. In Killing Time zien we de kennelijke herhalingen van zetten: de trekker met aanhanger die een paar lage podia komt brengen, de cameraman die zijn statief uitklapt, de televisiepresentator die alvast zijn presentatietekst doorneemt. Het groepje demonstranten, de vrouw op de hoek van de straat met haar bord ‘Honk against execution’ (het blijft stil), en de man die geel afzetlint van de ene paal na de andere afrolt. ‘Zulk lint, dat kost helemaal niks, en toch wordt elke keer hetzelfde stuk gebruikt, tot het zo gehavend is dat het niet meer aan elkaar geknoopt kan worden. Dat vond ik zo lullig, zo knullig. Kan dat niet ietsje stijlvoller? Waarom niet elke keer een nieuw lint? Nonchalance heeft een soort lelijkheid. Er wordt toch een leven genomen.’
Het trof Van Hoewijk op dezelfde manier als de vraag die hij kreeg van de plaatselijke pr-man. ‘Of ik al eens een executie had gezien? Of ik dan, nu ik er toch was, niet een keer wilde komen kijken? Ik sprak een journalist die er al 400 keer bij was geweest. Dat is toch heel privé, daar kun je toch niet zomaar bij gaan zitten? Gewoon omdat je benieuwd bent?’
 

vertrouwen

Van Hoewijks eerdere films – zoals Kill Your Darling uit 2013; over het jarenlang gevolgde politieonderzoek naar een niet opgeloste moord, en Familiegeheim uit 2001; over de zelfmoord van Van Hoewijks vader waarvan iedereen wist behalve de kleine Jaap en zijn twee zusjes – kwamen anders tot stand dan deze. ‘Het ingewikkelde was om in contact te komen met familie van een veroordeelde. Het Texas Department of Criminal Justice heeft een lijst met daarop de geplande terechtstellingen, die kun je gewoon op internet vinden. Dus wij zagen dat die en die dan en dan geëxecuteerd zou worden, maar hoe kom je bij de toekomstige nabestaanden? Niet via dat department in elk geval. Bovendien betrof het meestal achterbuurttypes die in housing projects wonen en sowieso al moeilijk te bereiken zijn, dat had ik me niet gerealiseerd. Uiteindelijk was er een lokale productieleider die iemand kende waarvan de ouders uit zo’n buurt kwamen, en hem hebben we gevraagd of hij de familie Chester voor ons wilde opzoeken. Toen werd ik op een woensdag opgebeld: ik mocht zaterdag komen eten. Dus moest ik daar met een noodgang naartoe, want ik was inmiddels weer in Nederland.’

De zussen Chester (en hun mannen, hun kinderen, hun neefjes en nichtjes) bezorgden Van Hoewijk geen gemakkelijke avond. ‘Om te beginnen ben ik wit. Dus ze testten me: wie ben jij, met je huurauto, terwijl wij hier een paar wrakken hebben staan. Ik neem altijd foto’s mee van het huis waarin ik woon, van mijn kinderen, dan gaan mensen anders naar me kijken, zien ze dat ik net zo gewoon ben als zij waardoor het eventuele beeld van de “interessante filmmaker” verdwijnt. Er werden de hele nacht enorme hoeveelheden wodka met frambozensmaak gedronken en na nog een paar van zulke ontmoetingen waarop ik had kunnen uitleggen wat ik wilde – alleen maar volgen wat er gebeurde tijdens die laatste dagen en uren voor de terechtstelling van hun broer, zwager, oom – kreeg ik toestemming om met de camera langs te komen. Ik denk niet dat ze snapten waarom ik daar nu zo graag bij wilde zijn, maar ze hadden besloten dat ik te vertrouwen was en geen politie- of realityserie maakte.’

Zussen van de veroordeelde Elroy Chester

verveling

Een ander belangrijk ingrediënt ontbrak tot de laatste dag waarop Van Hoewijk in Amerika was: een interview met iemand van de kant van de slachtoffers. ‘Ik ben bij mensen langs geweest, liet briefjes achter, maar hoorde niks. Later bleek dat Erin en haar familie niets wilden zeggen voor de executie, omdat ze die daarmee mogelijk in gevaar zouden brengen. Wanneer de verdediging ervan hoort, wil die onderzoeken of wat er in de interviews gezegd wordt wel overeenkomt met de getuigenverklaringen. De rechter kan vervolgens de procedure in de pauzestand zetten.’
Maar dan is Elroy Chester dood, en opent de ooit door hem verkrachte Erin haar deur en haar hart. ‘Ze was zo ontdaan, ik hoefde haar niks te vragen, alles wat ze zei kwam vanzelf.’ Want hoe kapot levens ook zijn gemaakt door één zo’n verwoestende actie, door één zo’n kogel; op de dag van recht, of wraak, ervaren Erin en haar moeder hoe het is om in hun mooie jurken door het gangetje te lopen naar de ruimte waarin de veroorzaker van al die ellende zich bevindt, wachtend op de dodelijke injectie. En zien ze een man vastgebonden op een bed, die zich verontschuldigt en hun vraagt hem niet te haten. ‘Elroy kreeg wat hij verdiende, maar it’s hard to watch a person die,’ zegt Erin in tranen. Van Hoewijk: ‘Ervoor waren ze keihard, erna op hun kwetsbaarst.’

Elroy’s familie ondertussen doodde de tijd, de tijd tot het doden. In een tegenover de gevangenis gelegen christelijk Hospitality House hangen ze in het meubilair, leggen een puzzel, bellen ze voor de laatste keer met Elroy. Geen spanning, geen sensatie, eerder iets wat op verveling lijkt. Ondanks de wetenschap dat Elroy om zes uur ’s avonds zal sterven, gevolgd door de overdracht van zijn spullen en lichaam. Allemaal even efficiënt. Het abstracte en absurde van zoiets concreets. ‘Wanneer ik film, ben ik altijd op zoek naar de poep- en piesdingen, zo noem ik dat. Het meemaken van iets heftigs haalt alle vernis van een mens af, misschien kom je dan in de buurt van wat of hoe iemand wezenlijk is. Met Killing Time wil ik laten zien wat er daar gebeurt op zo’n dag. Niet meer, niet minder, zonder enige opsmuk, zo kaal en stroef mogelijk.’

De geëxecuteerde Chester Elroy