dubbele moraal

Sletvrees? Nederland 3, 21.00-22.30 uur

ls een man veel seksuele partners heeft, is hij een player. Best cool. Maar een vrouw die wel van een stevig robbertje houdt, wordt een slet genoemd. Slet betekent ‘lage, ontuchtige vrouw’. En dat wil niemand zijn. Het is die dubbele moraal die voor Sunny Bergman (1972) het startpunt vormde van haar nieuwe documentaire Sletvrees?. ‘Eind achttiende eeuw werden vrouwen met sekslust, "nymfomanen", als hysterisch gediagnostiseerd en behandeld met een vibrator,’ vertelt ze, hangend op de bank van het kantoor van haar productiemaatschappij Viewpoint. ‘Bij mannen werd het als oerinstinct gezien en eigenlijk is dat nog steeds zo. Ik vroeg me af wat dat voor invloed heeft op het seksleven van vrouwen.’

Na de schoonheidsdwang in Beperkt houdbaar (2007) en de niet-westerse seksuele moraal in Sunny Side of Sex (2011), is in Sletvrees? de vraag hoe bevrijd de westerse vrouw in de slaapkamer is, vijftig jaar na de seksuele revolutie. De drie films zijn te zien als een trilogie. Bergman: ‘Het is nooit de bedoeling geweest dat dit zo’n megalomaan project zou worden.’ In het pasverschenen boek Sletvrees? doet ze uitgebreid verslag van haar ontwikkeling als maker en van haar onderzoek voor deze films. Daaruit blijkt ook hoe belangrijk haar researchers en producent Tamara Vuurmans voor haar toch zeer persoonlijke films zijn. Vuurmans steekt tijdens het interview even haar hoofd om de hoek. Bergman: ‘Tamara stelt mij altijd de "waarom-vraag". Ze was bijvoorbeeld kritisch over de cover van mijn boek, omdat ik "te mooi’ poseer.’ Vuurmans: ‘Ik vond dat je met die foto precies deed waar je commentaar op hebt.’ Bergman: 'Dat is een terugkerend dilemma: ook als iemand die vrouwbeelden kritisch analyseert, wil ik aantrekkelijk op de voorkant van mijn eigen boek staan. Die ambivalentie wil ik laten zien in al mijn films.'

Zagen we Bergman in Beperkt houdbaar met haar benen gespreid in de kamer van een plastisch chirurg, en in Sunny Side of Sex in dezelfde positie voor een Oegandese dame die gespecialiseerd was in het uitrekken van de schaamlippen, in Sletvrees? zit Sunny wijdbeens in een stoeipakje tijdens een cursus ‘Ontdek de slet in jezelf’. Ze spreekt wetenschappers, pornoproducenten en schrijver John Gray van de bestseller Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus. En mensen die ze heeft gevraagd om in een koepeltentje op straat over hun seksleven te praten. ‘Een soort Achterwerk in de kast voor volwassenen eigenlijk,’ lacht Roos van Ees (1991), die de research voor de film deed en erbij komt zitten.

Hoe kregen jullie mensen zo ver om hun seks­leven met jullie en de camera te delen?

Sunny Bergman: ‘Roos ging de straat op om mensen over te halen, zij kon dat heel goed. Ik minder, je voelt je toch een soort omgekeerde Jehova’s getuige. Ik had een cameraatje in de tent hangen, maar zat zelf niet in die tent. Via een soort intercom sprak ik met de mensen. Doordat het een afgesloten ruimte was, bleef het intiem. Alsof je bij de psychiater op de divan ligt.’

Roos van Ees: ‘Het gekke was: we bezochten ook een pornobeurs, daar wordt je doodgegooid met seks, maar dat vonden we helemaal niet geil. Maar die interviews in de tentjes, als de stelletjes lief voor elkaar waren, dat was best erotisch. Het tentje was trouwens ook een manier om onszelf te laten verrassen. Mensen zeiden dingen die we niet verwachtten.’

Wat verraste jullie het meest?

RvE: ‘In de film zit een meisje dat dik is, daarom voldoet ze niet aan de norm van wat als sexy wordt gezien, vertelt ze. Ze speelt daarmee. Haar vriend zegt dan dat hij haar sexy vindt als ze haar schoenen aandoet. Dat is niet per se waar de meeste mensen aan denken bij het woord “sexy”. Door dit meisje kwam de focus van de film te liggen op hoe sexy-zijn met seksualiteit verweven is.’

SB: ‘Vrouwen zijn ongewild in een soort miss-verkiezing gekatapulteerd, omdat vrouwelijkheid en uiterlijk zo met elkaar verweven zijn. Veel vrouwen vallen buiten de norm, en zien dat als problematisch.’
RvE: ‘In die scène waarin jou gevraagd wordt of je in een pornofilm zou willen spelen, begin je ook meteen over dat je borsten te klein zijn. Dat is een beetje net zoals dat dikke meisje: je niet sexy genoeg voelen voor de rol van pornoster.’

Mannen hoeven niet zo nodig sexy gevonden te worden?

SB: ‘Misschien wel, maar het bepaalt hun seksualiteit niet zo. De Amerikaanse seksuologe Martha Meana liet via eye-movement-onderzoek zien dat als je mannen en vrouwen naar blote mensen laat kijken, mannen alleen naar de vrouw kijken. Vrouwen kijken net zo veel naar blote mannen als naar vrouwen. Vrouwen zijn gewend om zichzelf ook als lustobject te zien. Ze hebben die mannelijke blik geïncorporeerd. Roos, die ook in dat tentje is gaan liggen, vertelde bijvoorbeeld dat ze bij het masturberen opgewonden raakt door het idee dat ze sexy is in de ogen van een ander.’

RvE: ‘Ik ging in dat tentje liggen, omdat ik vind dat als je iets van iemand vraagt, dat het iets moet zijn dat je zelf ook zou doen.’

Dat het verschil tussen de seksdrive van mannen en vrouwen biologisch is, wordt ontkracht in de film.

SB: ‘Het woord “libido” kan volgens seksuologe Ellen Laan zo de prullenbak in. Zin in seks heeft niets met testosteron te maken, maar is gerelateerd aan prettige seks. Omdat mannen makkelijker klaarkomen, is de seks makkelijk geslaagd. Het vrouwelijk orgasme is nog steeds problematisch, uit onderzoek blijkt dat de helft van de jonge vrouwen wel eens pijn heeft bij het vrijen. Maar vrouwen die veel fijne seks hebben, hebben ook meer zin.’

RvE: ‘Door de opkomst van de “wij zijn ons brein-beweging” wordt alles tegenwoordig als biologisch feit weggezet.’

SB: ‘In Sletvrees? vertelt psycholoog Cordelia Fine dat verwachtingspatronen die al heel lang gelden, invloed hebben op onze hersenen. Wij worden dus ook gevormd door de stereotypen die er zijn over wat  mannelijk en wat vrouwenlijk is. De man is assertief, neemt leiding en is competatief. Vrouwen zijn gericht op relaties, zorgzaamheid en willen liefde bij seks. En dat wordt direct vertaald naar slaapkamer.’

 

Een man die een cursus volgt bij ‘elite-minnaar’ Alex May merkt op dat hij niet kan weten dat hij het niet goed doet, als vrouwen niet gewoon zeggen wat ze lekker vinden en wat niet. Terecht, lijkt me.

SB: ‘Zo makkelijk is het niet. Ellen Laan vertelde ook dat veel vrouwen bang zijn om verlaten te worden als ze geen seks hebben met hun man. In Oeganda bestaat er een traditie dat ooms en tantes pubers leren wat fijne seks is. Hier is seksuele educatie gericht op het vermijden van geslachtsziektes en zwangerschap en ga je naar een seksuoloog als je een probleem hebt. Het is ook moeilijk om over seks te praten zonder dat het gênant wordt, daar moeten we echt een taal voor ontwikkelen.’
RvE: ‘Bovendien, als je als vrouw te goed weet wat je wilt, ben je een slet. In ons tentje vertellen meerdere mannen dat ze liever geen vrouw hebben die al veel partners heeft gehad. Er waren ook wel mannen in het tentje die vertelden dat ze fantaseerden over zelf overmeesterd worden. Die komen in de webserie Tent en seks. Er zijn ook mannen met erectieproblemen, omdat ze bang zijn niet te voldoen aan de verwachting van vrouwen. Vrouwen zien het als een belediging als hun man geen erectie heeft, alsof ze niet sexy genoeg zijn.’
SB: ‘Ik denk dat stiekem ook.’
RvE: ‘Ja?’
SB (lachend): ‘Dat is dus wel frappant aan deze film: we kennen elkaars seksleven nu door en door.’

Er zijn op dit moment best veel vrouwen die zich in het publieke debat met vrouwenemancipatie bezig houden. Is er sprake van een derde feministische golf?

SB: ‘Ik denk dat het nu wel weer leeft en dat is goed. Op de première merkte een man op dat alle deskundigen in Sletvrees? vrouw zijn. Alleen de zogenaamde slechteriken, de pornoproducenten, zijn man. Hij voelde zich daardoor beledigd. Maar moet je eens kijken hoe wij ons voelen als we kijken naar vrouwen op televisie! Er zijn schrikbarend weinig vrouwen te zien, en als ze er zijn is het vaak een mooie jonge vrouw. We leven wat dat betreft echt nog in wat ik noem een “smurfinnenuniversum”, waarin van de honderd smurfen er één vrouw is. Smurfin heeft geen beroep, haar beroep is vrouw-zijn. Vrouw-zijn bepaalt ook in onze samenleving je identititeit.’
RvE: ‘Wat ik soms wel mis als ik kijk naar het feminisme van vroeger is de solidariteit tussen vrouwen onderling.’
SB: ‘Wij hebben toch gezellig samen? Ik kan het ook goed vinden met vrouwelijke denkers als Simone van Saarloos, Stine Jensen en Myrthe Hilkens. Van mijn moeder, die ook feministe was, hoorde ik wel van het warme moederbad van de vrouwenvereniging, maar tegelijkertijd was het toen ook niet paradijselijk. Het werd toen bijna als verdacht gezien als je niet lesbisch was.’
RvE: ‘Vrouwen veroordelen elkaar enorm. Jij was ook een keer veroordelend naar mij toe, toen je zei dat ik me te sexy kleedde. ‘
SB: ‘Nee, ik waarschuwde je, omdat je naar een belangrijke bijeenkomst moest en je door andere vrouwen als een bedreiging gezien kon worden.’
RvE: ‘Daar gaat film toch juist over! Ik vind dat ik moet kunnen dragen wat ik wil.’
SB: ‘Je mag zo sexy zijn als je wilt, maar het probleem in onze huidige maatschappij is dat mensen je dan toch minder serieus nemen. Ik wilde je beschermen.’
RvE: ‘“We have to change the culture, not blame the people that are playing the only game that exists,” zegt de Amerikaanse feministe Gloria Steinem.’
SB: ‘Mijn waarschuwing naar jou was: in the game wordt je zo beoordeeld.’
RvE: ‘Soms gaat het er ook om dat je jezelf daar niet te veel van aantrekt. Zelfs als je weet dat mensen dan over je gaan roddelen.’