Ook zedendelinquent Robert M. heeft recht op een eerlijk proces. Advocaten Wim Anker en Tjalling van der Goot namen zijn verdediging op zich. Documentairemakers Meral Uslu en Maria Mok filmden het werk van de advocaten.

Dokument: De verdediging van Robert M.
Dinsdag, Nederland 2, 20.25-22.00 uur
â–ºbekijk op uitzendinggemist.nl

Kunt u ’s nachts wel slapen?’ Dat is de meest gestelde vraag aan Wim Anker en Tjalling van der Goot. De advocaten verdedigden Robert M., de hoofdverdachte in de geruchtmakende Amsterdamse zedenzaak die eind 2010 begon. Waar heel Nederland met afschuw reageerde op het grootschalige misbruik van zeer jonge kinderen, stelden zij zich tot doel om de rechtsorde te bewaken en ook ‘het monster van Riga’, zoals M. al snel genoemd werd, een eerlijk proces te gunnen.
Documentairemakers Meral Uslu en Maria Mok kregen carte blanche om het werk van de advocaten te filmen. Het resultaat is een onopgesmukt portret van een loodzware zaak, die steeds meer tol eist van alle betrokkenen. Vanaf het begin zijn er bedreigingen aan het adres van strafrechtadvocatenkantoor Anker & Anker in Leeuwarden. Wie iemand verdedigt die zoiets vreselijks op zijn geweten heeft, verdient zelf ook een passende straf, is de teneur.
Nu zijn ze bij de Ankers wel wat gewend. In het verleden verdedigden ze onder anderen Ferdi E. en Richard Klinkhamer. ‘Ze nemen altijd de zogenaamde “hete kroketten” aan, de beladen zaken waar andere kantoren hun vingers niet aan willen branden,’ zegt Mok.
Dan verschijnen de dozen dossiers op het kantoor: meterslange rijen ordners waarin minutieus beschreven wordt wat Robert M. met 83 kinderen heeft uitgespookt. Dat alles moet bestudeerd worden om goed beslagen ten ijs te komen in het proces. Van der Goot neemt die taak op zich. Vaak tot ’s avonds laat leest hij de gedetailleerde beschrijvingen van de gruwelijke films en foto’s die van M.’s computer zijn gehaald. Langzaam wordt duidelijk dat de zaak veel omvangrijker is dan de advocaten in eerste instantie konden inschatten en begint de nachtrust inderdaad in het geding te komen. 

Helden
‘De film draait om de vraag: hoe verdedig je iemand die zo gehaat wordt?’ zegt Mok. ‘De advocaten moeten hun werk doen tegen de stroom in. Publieke opinie, politici, de burgemeester, iedereen bemoeit zich ermee.’
Anker is verbolgen dat er steeds meer details naar buiten komen, terwijl het onderzoek nog loopt. Ze bijten zich vast in de procedures en de wet, voortgedreven door een rotsvast geloof in de grondwet en het recht op een eerlijk proces voor iedereen.
Uslu vindt de twee advocaten echte helden. ‘Eigenlijk hebben we een film gemaakt over twee Don Quichots. Het is echt een David en Goliathverhaal. De politiek, de hele Nederlandse bevolking, iedereen valt over ze heen, en dan staan ze daar met z’n tweetjes. Ze hebben in deze periode echt alles voor hun kiezen gekregen. Hoe houd je stand in een zaak die op zichzelf al zo gruwelijk is en dan ook nog zo veel ophef veroorzaakt?’
Een deel van het antwoord krijgen we van Anker zelf, in een scène waarin hij een borreltje drinkt in een café en met de barman over de zaak praat. Als hij de dossiers onder ogen krijgt, denkt hij: wat een vreselijke feiten. Maar na een aantal gesprekken met de verdachte vervaagt die gedachte en ziet hij de mens erachter. En daar moet hij voor opkomen. ‘Het OM vertegenwoordigt de samenleving, die onrecht is aangedaan. Ik ben er alleen voor de verdachte. En dat kan ik, want ik ben een professional.’

Beeldmateriaal
Dat is hem, schiet er door je heen. Plots zien we Robert M. gewoon in beeld zitten. Zijn ogen zijn weliswaar vaag gemaakt, maar daar zit de onbevredigbare misbruiker die tientallen kinderen en honderden ouders met een levenslang trauma behepte. Jarenlang ging hij zijn gang, als medewerker van kinderdagverblijf ’t Hofnarretje en als oppas bij mensen thuis. Hij filmde en fotografeerde zijn daden en deelde het beeldmateriaal met andere pedofielen. Ook nodigde hij hen uit om samen met hem kinderen te misbruiken. Roberts echtgenoot Richard van O. wist ervan en zorgde ervoor dat hij zijn gang kon gaan.
Behalve in die scène, vroeg in de film, zien we M. niet meer in beeld. Hij mocht van de rechtbank niet meer gefilmd worden. Wel horen we zijn typische hoge stem, als hij telefoneert met zijn raadsmannen om te overleggen over de zaak. Robert M. heeft een zangerig Oost-Europees accent en een uitgebreide woordenschat. Anker en Van der Goot benaderen hem vriendelijk en zakelijk. 

Walgelijk
De filmmaaksters kregen tijdens het proces dagelijks gruwelijke feiten voor hun kiezen. ‘Dat was heftig,’ zegt Uslu. ‘We probeerden het van ons af te zetten door veel met elkaar te praten.’ Mok: ‘Veel sigaretjes roken, borreltjes drinken, schreeuwen. Met name de zittingen waren zwaar. Daar kwamen de details naar boven en werden chatgesprekken voorgelezen, dat was echt walgelijk.’
De documentairemaaksters volgden de zaak met een legertje journalisten. ‘We hadden best een goede band met iedereen,’ zegt Mok. ‘We waren een team en stonden vaak samen stoom af te blazen. Niemand is bestand tegen dat soort informatie. Het zijn allemaal rechtbankverslaggevers, dus ze zijn wel wat gewend, maar dit was gewoon te erg. We hadden steun aan elkaar.’
Mok en Uslu besloten lang niet alle details in de film op te nemen. ‘We hebben onszelf als maatstaf genomen. Als we dachten: dit kan ik niet hebben, dan kwam het er niet in. Bovendien leidt het af van het onderwerp waar de film echt over gaat.’
De advocaten moesten zich wel dag in dag uit met het misbruik bezighouden. ‘Kun je nagaan wat dat met je doet,’ zegt Mok, ‘als je maandenlang alleen maar dit soort shit moet lezen? Ik snap niet dat iemand nog stand houdt.’ Inderdaad breekt het Van der Goot op een gegeven moment op, meer dan een paar uur per dag in de zedendossiers trekt hij niet meer.

Vrijspraak
De advocaten bestuderen de zaak zorgvuldig en wegen alle juridische aspecten tegen elkaar af. Ze komen tot de conclusie dat het bewijs, de beelden, onrechtmatig verkregen is. En alleen een bekentenis, zoals Robert heeft afgelegd, is in Nederland onvoldoende juridisch bewijs om tot een veroordeling te komen. Daarom besluiten ze vrijspraak te eisen. De reacties van het publiek liegen er niet om: de advocaten worden nog heviger met de dood bedreigd. ‘Wij vielen ook van onze stoel,’ zegt Uslu. ‘Als vrijspraak gelukt was, was er een volksopstand ontstaan. Maar het gaat nu eenmaal om de juridische feiten. Wat ze doen voor een hennepkweker, moeten ze ook in deze zaak doen.’
De film eindigt met de uitspraak van de rechter, op 21 mei 2012. Daarbij krijgt M. het te kwaad en gooit een bekertje water. De rechter veegt bedaard met zijn zakdoek de druppels van het papier terwijl hij de straf opleest: achttien jaar celstraf en TBS met dwangverpleging.
Maar hier eindigde de zaak niet. M. ging in hoger beroep. Een tegenvaller voor de filmmaaksters, want zo kon de documentaire niet uitgebracht worden. Na het hoger beroep, waarbij de celstraf met een jaar werd verhoogd, ging M. ook nog in cassatie. Anker en Van der Goot zullen hun cliënt daarbij niet meer bijstaan. ‘We weten wel waarom dat is,’ zegt Uslu, ‘maar we vertellen het niet. Zij doen er geen uitspraken over, dus wij ook niet.’
Terwijl het hoger beroep diende lag het filmmateriaal op de plank. ‘We baalden echt enorm,’ zegt Mok. ‘We wilden naar het Idfa, de uitzenddatum stond al bijna vast. Het was enorm frustrerend dat we er niets mee mochten doen. Maar het bleek een zegen. Daarna hebben we de film opnieuw gemonteerd, met archiefbeelden van nieuwsuitzendingen erin. Daardoor is het nu een reconstructie geworden, een historisch document.’ Uslu: ‘Uiteindelijk is de film er beter op geworden. Eigenlijk zou je elke film een jaar in de kast moeten leggen.’

uslu & mok & anker & anker

Maria Mok en Meral Uslu maakten eerder de documentaires Longstay over een TBS-kliniek (bekroond met de Gouden Tegel) en De kinderrechter. De advocatenbroers Anker & Anker waren in 2010 al onderwerp van een documentairetweeluik. Uslu: ‘Wij vertrouwen elkaar. We zijn er kind aan huis. Het zijn heel leuke mensen, ze zijn nuchter, hebben humor. We willen eigenlijk niet stoppen en zij eigenlijk ook niet met ons. We hebben nu eigenlijk een drieluik, maar we zouden graag nog meer filmen.’