geneger

Wie Richard Pryor (1940-2007) zegt, zegt neger. Of nou ja, dat zei de zwarte cabaretier zelf voortdurend, nadat hij had ingezien hoe hij zich met zijn milde comedyshows conformeerde aan het overwegend blanke publiek. De echte klap, voor hem een openbaring, kwam toen hij zichzelf door de ogen van het publiek zag: een verknipte, blanke versie van zichzelf. Hij voltooide de show niet en liep de zaal uit. Zijn eerstvolgende programma, in 1968, was gevuld met het n-woord en zijn persoonlijke favoriet: motherfucker. Grof en scherp stal hij de show met zijn kritische kijk op racisme. De typische, herkenbare stijl van Richard Franklin Lennox Thomas Pryor was geboren. Een inspiratie voor velen.

Waar was hem al dat geneger om te doen? Hij wilde de angel uit het beladen woord halen, het woord door excessief gebruik van betekenis doen veranderen. Een gedachte die overgenomen werd door een hele generatie zwarte muzikanten. Het blanke scheldwoord nigger werd nigga. Nigga werd geaccepteerd als verbroederende betiteling in de rapcultuur. Maar daarbuiten bleef het taboe. Nog steeds valt het af te raden om als blanke, achteloos, grove rapteksten mee te neuriën. De angel is uit het woord, maar niet voor iedereen. Een nieuwe vorm van segregatie?

Ook Richard Pryor kwam ervan terug. Het bleef namelijk niet bij één openbaring. En daar rekenen we het incident waarbij hij zichzelf in de fik stak op een moment van door coke ingegeven verstandsverbijstering niet onder. Een bezoekje aan Afrika bracht Richard tot bezinning. Hij keek rond in het hotel waar hij verbleef en zag mensen, in alle denkbare kleuren, in alle denkbare functies. Hij hoorde een stem: ‘Zie je hier negers?’ Zijn antwoord was: nee. ‘We never was no niggers.’ In zijn opnieuw geopende ogen was het woord een stap terug naar zelfhaat. Vanaf dat moment zwoor hij het gebruik van ‘nigger’ niet alleen in zijn comedy shows, maar ook in het dagelijkse leven af.

Niet dat die shows er veel cleaner op werden. ‘Motherfucker’ is nooit uit zijn vocabulaire verdwenen. De nieuwe Bill Cosby beoogde hij dan ook niet te worden. Een revolutionair in het straatje van Marin Luther King of Malcolm X al evenmin, wat de zeven keer getrouwde Richard Pryor zelf als geen ander wist te verwoorden tijdens Live and Smokin’ in 1971: ‘I could be a revolutionary, but I like white women with big titties.’

Is ‘het raadsel Richard Pryor’ (de Nederlandse titel van de documentaire) op te lossen? Marina Zenovich, die eerder een Emmy won met een documentaire over Roman Polanski, doet haar best. Jammer genoeg bevestigt ze, samen met de overwegend blanke geïnterviewden, slechts de titel.