they fuck you up

Filmmaker Steve James werd bekend met Hoop Dreams (1994), een van de succesvolste documentaires aller tijden, over twee jongens uit Chicago die dromen van een leven als profbasketballer. In 2002 gooide hij opnieuw hoge ogen met Stevie, een intiem portret van een disfunctionele jongeman die James vroeger ooit begeleidde als een soort grote broer in een maatschappelijk project. Dat mocht niet baten, want Stevie woont nog steeds in een treurig dorp in Illinois, is racistisch, agressief aangelegd en boos op zijn omgeving. Vooral op zijn moeder, die hem als een ongewenst kind zag, slecht behandelde, hem sloeg en naar kostscholen stuurde. Aanleiding voor de documentaire is het feit dat Stevie terecht staat voor het misbruik van een achtjarig meisje, zijn eigen nichtje. Geen vrolijke film dus, maar de oprechte interesse van James voor Stevie, die ook sympathieke kanten heeft en vaak humoristisch uit de hoek komt, zorgt ervoor dat je blijft kijken.

De film won een Joris Ivens Award op idfa 2002 en verscheen in veel top 10-lijstjes van beste documentaires van de 21ste eeuw. Zoals een Amerikaanse criticus schreef, maakt Stevie inzichtelijk waarom ‘mensen zoals hij zichzelf in dit soort afschuwelijke situaties manoeuvreren’.

De filmmaker is op zoek naar een uitweg voor zijn hoofdpersoon en voert zichzelf daarbij regelmatig ten tonele, wat het tot een persoonlijke film maakt. Stevie heeft zijn straf verdiend, maar toch gun je hem een goede afloop. Je hoeft zijn moeder maar te zien om medelijden met hem te krijgen. Waarom deed zij mee aan de film? Volgens James was dit een soort boetedoening voor haar, al geeft ze nooit expliciet toe dat ze het leven van haar zoon verpest heeft. Andere personages zijn Stevies vriendin Tonya, die met een dilemma worstelt, en zijn zus Brenda, nog de minst beschadigde van de familie, die als kind geen klappen kreeg en zo snel mogelijk trouwde om maar wat van haar leven te maken.

Het is allemaal zwaar, maar ook mooi, door de charme van de hoofdpersoon en de tragiek van een pijn die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Daarin is Stevie geen uitzondering. Ook gerenommeerd criticus Roger Ebert was enthousiast over Stevie en citeerde in zijn recensie de dichter Philip Larkin: ‘They fuck you up, your mum and dad/They may not mean to, but they do/They fill you with the faults they had/And add some extra, just for you.’